Hei tīmatanga kōrero, he nui tonu te aroha ki mi querido México y su gente muy amable.

Engari i te hiahia hoki au ki te titiro ki nga hanga rere kē ka puta ake i te aituā nui nei. Arā, kei te tino kōrero au i ngā mea hōu ka ākona i reira.

Kātahi au ka tino mōhio ki ngā hanga o te kita. Me te kitenga i te whakaahua o taua kita nei! He uri nō ngā hoariri o ō tātou tūpuna no te tīmatanga rānō o te ora! Te matakahi e hinga ai te tōtara!

Ka ohorere i ngā whakaaro ka puta ake i te pōnānā. Aī! E hia kē ngā poaka ka mate i Īhipa?! He mea ngāwari mā ngā rangatira Mahometana o reira. Me ngā Karaitiana? Creo que es un caso de racismo.

Ahakoa tērā, kātahi anō māua ka hoki mai i te hoko kai i Santa Isabel. Whakaaroaro ai i te tokomaha o ngā tāngata i te tiriti me te rata o ngā kita ki te apiapi o te tangata!

Heoti, ō tātou hoariri, me tō tātou noho tahi, he noho roa. Koina au i whakaaro ai i te pukapuka a Iarere Taimana, he pukapuka tino pai, ko ‘Pū, Iramate, Tira’ te ingoa. Engari he whakaaro anō ā Iarere i te wā nei i te mea kei te haria ki te kōti e ngā tāngata tokorua nō Niukini. He tohu anō mo te iti o te ao e rere nei te kita!

¡Lo que me extraño!

Kei te ohorere rawa au i te iti o te wā e toe ana i Chile! Pātai mai ai ngā hoa chilenos mehemea kua rite mo te hokinga atu. E rua ngā whakautu – ‘Āe’ me te ‘Kāo’. Koina tā māua kōrero i La Pampa. Después de comer la carne excelente de Chile (y de tomar el vino increíble)...

‘Kāo’ i te mea kua waia pai ki te noho i Chile. Arā, ko te kai, ko te whenua, ko te iwi... Me te mea, kua riro te mahi ma te hiahia!

Otirā, i te ata nei, i te whakarongo au ki ngā kōrerorero a Kim Hill me āna manuhiri. Koina tētahi o ngā mea e mokemoke ana au, ko te whakarongo ki a ia i ngā ata o te Rāhoroi. Te koi hoki o ana pātai me āna whakaaro mō tā ngā manuhiri e mea ai!

I tērā atu mutunga wiki i te kōrero mō ngā pukapuka hōu a M. T. Anderson rāua ko Mal Peet. Kia hoki atu ki te haukāinga ka tika tonu te tono atu i aua pukapuka! Ā, te wero pai i te hinengaro! 

¡Mi pobre México!

Ka aroha hoki te whenua e aroha rawa nei au. Tokohia kē nga mate i te tau kua pahure i ngā pakanga o ngā hunga hohoko pakaroro? E tata ana ki te 6,000! Koina pea te hua o te waiho noa, arā, kua roa a Mehiko e raruraru ana i te mahi māminga, i te pōhara. Na, kua riro ma Felipe Calderón hei whakatikatika...

Na, ka maha nga pūrongo kikino mo Mehiko, kātahi rā ka puta tētahi kōrero kino anō! Arā, ko te rewharewha poaka! Ka aroha hoki te whenua mīharo nei! Āhea mutu ai nga kōrero kikino mo Mehiko?

Ko te tūmanako kāore te mate nei e hora atu ki Oaxaca. Kei te āwangawanga mō ō tātou hoa oaxaqueños. Inapō kite ai māua ko Aroha i el presidente e kōrero ana i Salina Cruz mō ngā mahi whakatūpato. Kia kaua ngā Mehikano e kihikihi, e awhiwahi!

Me ngā rōpū ākonga o Aotearoa kātahi anō ka hoki i Mehiko... Ko te āhua nei kua pāngia nuitia te hunga no Rangitoto. ¡Ojalá que se recuparen pronto! Otirā, ka whakaaro i reira mō tā mātou haerenga atu ki reira. Me aha mātou a te tau e haere mai ana?

Na, hei whakakapinga, me kōrero i tā Paraka Ōpama whaikōrero i tana taenga atu ki Mehiko. Kua roa au e whakaaroaro ana i tērā. Ahakoa taku rata ki a ia, i pōuri rawa au i tana whaikōrero. He mea tene noa. He aha tā tōna hunga tohutohu?! I ngaro noa te wā hei kōrero ‘rangatira’ i te hononga  o Amerika ki tētahi o ōna tino hoa tāhaki. Mate noa au i te whakarongo atu. Kāore rawa i ōrite ki tāna i Oropi. Heoti, ehara i te atua...

Kātahi rā!

Kātahi anō ka mutu te mātakitaki i a Paraka Ōpama e kōrero ana i ana whakaaro mo te Hui R20 (Rōpū 20). Kātahi te tangata! I āta kōrerohia ngā mea i kitea e ia. Kāore he kōrero whakaparahako, kāore he kōrero whakahīhī. Kua whakaae a Amerika kia noho hei mema o te ao, ehara kē i te puna tohutohu.

He mihi hoki ki ana whakautu ki ngā pātai a ngā kaipūrongo. Me tana hanga māhaki ahakoa te tangata. Te whakahoahoa ki te Hainamana me Iniana, te mihi aroha ki te kaipurongo whakamutunga. He tangata atamai e aroha ana ki te iwi. Me te hanga kīnaki ko tō Ōpama hanga whakaiti. Ka nui te mīharo, ka nui te mihi!

Me te hui ake? Kei te tino whakaae ahau ki tā ngā rangatira i whakatau ai. Kei tuku noa i te hunga whaimoni kia mahi moni ahakoa te pānga ki tangata kē. Ko te tūmanako ka kikokiko ngā kōrero i ngā mahi a tērā whenua, a tērā whenua.  

Dicho del día...Pepeha o te rā

Anei tētahi whakataukī o konei e rata ana ahau:

Si quieres el perro, acepta las pulgas.

Ina hiahia koe ki te kurī, huia ngā keha!

Arā, me whakaae ki ngā hanga hē o tētahi hoa rānei, o tētahi mahi nui rānei. Ko tā te Pākehā, ‘Mehemea he wera rawa te kīhini mōu, e puta!’

Ko te whakaahua na te Tatimana ko Gerard ter Borch, arā, ‘Ka hāpaki te tama i tāna kurī’.

Curanto – Hāngi

I te wā i haere ai mātou ko Tamsin mā ki te moutere o Chiloé, ka tuku kōrero au mo te curanto. E rua ngā momo curanto, ko tērā o te whenua, arā, ko te hāngi, me tērā o te kōhua. Koina tā mātou kai ko Luisa i tētahi rā.

No te rangi i mua haere ai māua ko Aroha ko te mākete o te pūtahitanga hoko ai i ngā longaniza (notinoti chilena), i te costillar ahumado (kaoako poaka whakaauau), i ngā trutro de pollo (waewae heihei). He kupu Mapuche te ‘trutro’.

I te rā hākari ka tae mai a Luisa me tana kōhua nui, ā, ka haere atu māua ki te feria, koina te mākete nui. Kātahi anō ka whakahoungia, he rawe te āhua. Ka hokona ngā almejas (tuangi) me ngā mejillones (kuku) me ngā papas (rīwai). Paruparu noa ngā pēke i te kai, ka hoki ki te kāinga.

Ka motumotu a Luisa i ngā kai, ka tīrahatia. Ka kōhuangia ki roto i te wai me te waina mā mo te wā roa. Engari te pai o te kakara!

Nāwai rā ka tae mai te whānau Sade Solar, ā, ka noho ki te kai. Kāore māua ko Aroha ka ohorere i te noho a Luisa i te taha o ngā tamariki, he uaua rawa ki a ia te noho i te taha o ōna rangatira! Hei aha rā, ko te kakī ururua!

Na, ka whakarite ahau ki kai curanto anō,  koina te mahi āpōpō!

Papā te whatitiri!

Ka wehe atu i Resistencia, ka wehe tōmuri! Ka tae ki te karāti o FlechaBus, kua raruraru te pūkaha. Ka tōmuri atu... Nāwai rā ka wehe atu, engari kīhai i roa ka pōngia mātou ko te pahi. E rua hāora pea i muri mai ka tīmata te āwhā...

Engari taua āwhā! Ānō i te rere atu mātou ko te pahi ki te mura o te ahi o tētahi pakanga nui, ko Te Arawa e tere atu ana ki Te Korokoro o Te Parata. Kōherahera mai ai te uira, i tērā pito, i tērā pito. He kanapu, he rapa, kāore he tauira, ko te hiahia a ngā atua! I ētahi wā ka tere tika te uira ki te whenua, ā, ka pahū te mura i reira. I ētahi wā ka tāwhana i te rangi ānō he iaia toto – he toto atua. I te huna a Aroha i te kanohi ki ngā ringa, he mataku noa. Engari ahau, he mīharo hiamo atu.

I te tīmatanga ka tū te pahi. Ko te āhua i te whakaaroaro te kaihautū o te pahi mehemea me haere tonu rānei, me hoki rānei. Nāwai rā ka āta haere atu. Kitekite atu ai mātou i ngā kararehe e karioi ana i te taha o te rori – he kāihe, he hōiho, he kau – pōkaikaha ana i te hanga o te pō, i te uira, i te ua.

Taetae ai mātou ki ngā tāone i te koraha kua waipuke katoa ngā tiriti. I ētahi wā ka papā te whatitiri i runga tonu i a mātou, ā, ka whakaruerue noa te pahi, ko te mutunga o te ao! Koina te hanga mō ngā hāora e toru pea. Ka ao te rā, ka puta ki te whaiao, ki te ao mārama. Kātahi te wairua ka tau.