jueves, 16 de octubre de 2008

Celebraciones




Inapō i noho māua ki te mātakitaki i te taukumekume tuatoru a Obama rāua ko McCain, engari te hoihoi tangata i waho! Ka puta atu ki te parana titiro iho ai. Kīhai i kite i te aha. Ka hoki atu ki roto. Nāwai rā ka pākaru ake anō te hāmama me te umere. Ka mea mai a Aroha, “Koinei pea te pō o te kēmu poiwhana me te tīma o Argentina?”

Koina hoki! Ahakoa he whenua tūtata, ka nui te hanga whakataetae i waenganui i ngā whenua e rua. He rite ki a tātou ko ērā kei tāwāhi o Te Tai Poutini!

Mo te wā roa nei, kāore a Chile i tae atu ki te whakataetae mo te Kapu o Te Ao. Engari, ināianei kei te whakatata atu! Na, ka puta ngā tāngata i ō rātou whare, i ngā pāparakāuta ekeeke ai i ō rātou waka, ā, ka taraiwa hurihuri noa i te pūtahitanga o te tāone. Ka rongo i ngā tini hāona e karanga ana, me ngā tāngata i La Plaza de Armas e waiata ana. I runga ngā haki i ngā waka e kapakapa ana! He koanga ngākau te kitenga atu!

Ka mātakitaki tonu i te taukumekume, putaputa atu ai ki waho ina he tira waka roa. Otirā, i te kaha ake a McCain (aī, he mara!). Ko te tūmanako ka mau tonu i a Obama tōna tūranga!

Heoi anō, ko te tino toa o te pō ko Fabián Orellana (kei runga), nāna te piro kotahi o Chile, engari te piro i toa ai! He nui te hutupāoro i Aotearoa, engari kāore rawa e rite ki tō te poiwhana mana i konei!

I te ata, i te taenga atu ki te kura, ka kite i ngā ākonga e kihikihi ana, e awhiawhi ana i ngā kaiako. Ko te take koia te rā o ngā kaiako. He rangi tino nui i konei. Ko tā ngā ākonga ko te whakarite konohete mā ngā kaiako me te mihi ki tā te kaiako mahi. Ka kanikani te nuinga o ngā ranga. He kino ētahi, he pai ētahi, he rawe ētahi. Engari te hunga tamatāne i kanikani i te waiata Voulez-vous coucher avec moi? i roto i ngā pūeru Moulin Rouge! Ka kanikani a Pía no cuarto medio B i te flamenco, te rawe hoki!

Ko te whitiata whakamutunga a ngā ākonga he tino mihi. Ka nui ngā whakaahua me ngā kupu whakanui, arā, ānō he mātua, he hoa ngā kaiako. Kua kōrero kē au i te tino aroha o ngā ākonga o konei ki ō rātou kaiako, waihoki tō ngā kaiako ki ā rātou ākonga. Ka tangi tētahi o ngā kaiako i a ia e mātakitaki atu ana i te whitiata, ā, ka oma atu tētahi o ngā kōtiro ki te awhi i a ia.

Heoti, me kaha ake a Aotearoa ki te whakanui i ngā kaiako...

martes, 14 de octubre de 2008

Empanadas y Pisco Sours










Ko te 9:15 pm, ā, kātahi anō ka mutu tā māua cena (te hapa). Ko te kai ko ngā empanadas, ā, ko te kīnaki ko te tino inu waipiro o Chile, ko te pisco sour!

I te wiki whakamutunga i te whare o ngā Sade Solar i ako māua ki te mahi pisco sour. Ko te ‘pisco’ he rerenga kaha rawa (35%+) no te waina.

Hei tīmatanga ka kuhuna atu ngā karāehe kakau ki roto i te papa tio. Ko tā Quemel me tio ngā karāehe. Ka kōtētēngia ngā rēmana, kia rua mā ia karāehe, mā ia karāehe. Ka ringihia te wai rēmana ki roto i te ipu rūrū. Ka tāpiritia te huka (kia rua pea ngā pune nui) me te pisco (kia rite anō ki te rahi o te wai rēmana!). Finalmente, ka tāpiritia atu te tio. Ka taupokitia, ā, ka rūrūhia... ka rūrūhia... ka rūrūhia... kia rewa noa te huka (kia mamae rānei te ringa). Koina!

Na, ko ngā empanadas te tino kai o Chile. Ki a Luisa me parai. I muri i te kai i āna kei te whakaae atu au. Kua kai māua ko Aroha i ngā empanadas e hia kē i konei, engari kāore rawa i rite ki ā Luisa!

Ko te tikanga o te kupu ‘empanada’ ko te kai i roto i te parāoa (‘pan’). He pērā hoki ngā kupu ‘enchilada’ (‘i roto i te chile’), ‘entomatada’ (‘i roto i te wai tōmato’). Otira te rere kē te empanada o ia whenua, o ia whenua o te ao Paniora. Kei konei, mahia ai ki te mīti nakunaku, ki te ōriwa, ki te reihana, ki te hāniana, ki te hēki kōhua rawa, ā, ka uhia ki te poke. Ko te tino ingoa ko te ‘empanada de pino’deliciosa!

Te waimarie hoki, i mahi a Luisa i ngā empanada e maha. Kei te papa tio tonu ētahi e tatari atu ana! ¡Buen provecho!

viernes, 10 de octubre de 2008

¡Qué noche extraña!




Anei māua ko Aroha e kai ana i ngā sopaipillas me te mātakitaki i a Barbra Streisand i te pouaka whakaahua nui RAWA ATU! Kei waho e ua ana. He ātaahua ngā tiriti me ngā tini raiti.

I mahi a Luisa i ngā sopaipilla i te rā nei. He momo parāoa parai engari ka tunua i te hinu huawhenua. He reka rawa atu, engari, ko te āhua nei, ka kai sopaipilla māua mo te wiki katoa, he maunga tonu kei te tēpu!

Hei kīnaki he chancho en piedra (‘he poaka i te kōhatu’), ko te hāniana me te tōmato me te koriana, he reka! Engari a Aroha, ka tohe ki te kai i ētahi sopaipillas me te pata me te tīamu paramu. Ka ohorere rawa ngā chilenos i reira, “¡Grasa con más grasa!”

Ka rongo hoki i ngā waiata a Barbra Streisand ka hoki ngā mahara ki ngā rekoata a taku māmā.

Temuco, Barbara Streisand, te ua, sopaipillas. Es así.

miércoles, 8 de octubre de 2008

La Frontera







Kātahi anō māua ko Aroha ka hoki mai i Concepción, i te tāone nui tuarua o Chile. I te mutunga wiki i mua i haere ma runga tereina ki Victoria, engari ‘fuimos, vimos y salimos’ (‘i haere, i kite, i wehe mai’), i te mea kāore he aha i reira, ahakoa te pai o te tereina.

Na, koina i whakarite ai kia haere ki tētahi wāhi whakaihiihi. Ka haere ma runga pahi, ā, ka tae ki Concepción a te 9:00 pm. Ka ohorere i te nui o te teihana pahi me te tokomaha o ngā tāngata. Ka haere i reira ma runga micro (pahi paku) ki te pūtahitanga, ā, ka tere kite i te hōtera, el Hotel San Sebastián. Ehara i te Ritz engari he pai tonu.

Ka rite te rūma, ka wehe atu ki te kimi wharekai. I te taha o te marae o te tāone, La Plaza de Armas, ko te wharekai La Nueva Piazza. Ka noho māua, ka tono ai i te pisco sour, koina tō māua kawa ahiahi ināianei. I te tēpu ki tāhaki tētahi rōpū nei. Ka kite atu i ngā tāngata e haere atu ana ki te kaumātua o te rōpū, īnoi ai i tana hainatanga. Ka pātai ki te tūmau kai mōna, na, ka mea mai ko te whānau Parra, ā, ko te koroua he mema no te rōpū waiata ‘Los Jaivas’ (tirohia en.wikipedia.org/wiki/Los_Jaivas). Koina tētahi o ngā rōpū i pai ai a César!

He whānau rongonui ngā Parra. Ko tētahi o rātou ko Violeta, he kaitito waiata tino pai rawa atu. Kimihia ana waiata i YouTube, me Los Jaivas hoki! I raruraru rātou katoa i te wā i a General Pinochet, he wā tino raruraru no te hitori o te whenua nei. No te wiki i mua kite ai māua i te pikitia ‘Tony Manero’, he pikitia mō taua wā, ā, he tauira te pakiwaiata mo te mahi turaki kawanatanga a Pinochet mā. Ina tae ki Aotearoa, me haere ki te mātakitaki atu.

Mo te wā roa, ko te awa Bío Bío te rohe i waenganui i ngā Pāniora me ngā Mapuche. Koina hoki te wāhi i mate ai a Pedro de Valdivia, i patua e ngā Mapuche. I te ata i muri mai ka peke atu ki te museo tirotiro ai ki ngā tauira whakairo o te hitori o te takiwā. Ko te mau i a Valdivia tētahi. Otirā, i mau te mana motuhake o ngā Mapuche mo te 300 tau!

I muri i te kai Hainamana, ka haere atu mātou ki Talcahuano, te tāone tauranga waka o Concepción. I reira te kaipuke taua ‘Huáscar’. I hangā i Ingarangi mō ngā Peruano engari i tangohia e ngā Chileno i La Guerra del Pacífico (te pakanga o Te Moana-Nui-a-Kiwa) i te tau 1879 i riro ai te raki o te whenua i a Chile (no Perū me Porīwia i mua). Otirā i mate te rangatira o ngā Chileno, a Arturo Prat, i te wā i eke ai ia ki runga i te Huáscar. Tirohia a Aroha i te taha o te pēita. Koina hoki te ingoa o te tiriti e noho ana māua i Temuco, la Avenida Arturo Prat.

Ka hoki ki tuawhenua ka tere atu ki tētahi o wharekai i te taha o te moana inu ai i te pisco sour. Na te tūmau i mahi i mua i a māua, te mea pai rawa o ngā mea kua inumia e māua! Ka hoki ki tō māua hōtera hōu, ko el Hotel Ritz. Engari te hē o te ingoa, ehara rawa i te Ritz!!

I te ata i haere ma runga micro ki te tonga ki te tāoned tino pōhara o Lota. I mua he tāone kari waro engari kua kati ngā waro katoa. Koina te wāhi pōhara rawa kua kite māua i konei – kāore he mahi. Heoti, kua huri ētahi o ngā kaikari ki te mahi tūruhi. Na, ka haere ki te waro ko El Chiflón heke iho ai ki raro i te whenua me te moana! Ko Roberto tō māua kaiārahi. Engari te taumaha o ngā mahi i tērā wā! Tīmata ai ētahi ki te mahi i te wā 10 tau noa iho te pakeke! I hangaia te pikitia ‘Subterra’ mo te waro rā. Me kimi atu e au i Temuco.

Ka haere i reira ki te whare o ngā rangatira o te waro, ko ngā Cousiño. Engari te rerenga kētanga! Me tō rātou kāri, ānō ko Erena i waenganui i te ao weriweri!

Na, ka hoki ki Concepción, ka peke atu ki te whare wānanga. Engari te ātaahua. He maha ngā whānau e hāereere ana, e ngahau ana i te mahana o te ahiahi. Ka ahiahi rawa, ka tiki i ngā pīkau, ka haere atu ki te teihana pahi. Nāwai rā, ka tae ki Temuco i waenganui pō.

El departamento









Tō māua waimarie ko Aroha! Kua nuku atu ki tō māua whare pākoro, me te pai hoki! Engari me whakamārama te take i waimarie pēnei ai.

I te wā i tae mai ai ki Chile i kōrero mai a Viviana mō tētahi hoa ōna e hiahia ana ki te rīhi i tana whare pākoro, engari e 400,000 pesos te utu mo te marama. Kāore a AFS e whakaae ki te utu e pērā ana te nui. Otirā, ka taha atu nga rā me ngā wiki e rapu ana i te whare, kāore rawa tētahi i kitea!

Na, ka tae atu te hoa, a Sabine, ki te tūtaki i a māua ko Aroha. Kīhai māua i mōhio ko ia te rangatira o taua whare pākoro rā. Otiia i pai mai taua wahine ki a māua, ā, ka whakahekea te utu ki te 280,000 pesos (arā, e $175 mo te wiki).

No muri tata mai i whākī mai ai a Viviana i mate te hoa tāne a Sabine i te rūma moe matua, nāna anō ia i pupuhi! I te raruraru i te mate pourua. Kāore rawa a Aroha i rata i reira! Heoti, i tae atu ki te whare nei... whakamīharo ana ki te pai o te whare!

Kei te papa tekau mā rua, kei runga rawa. He ātaahua rawa te tirohanga atu ki te pūtahitanga o Temuco, me ngā maunga puia e tūtū rangatira mai ana. I te whakaahua tuatahi kite ai koutou i ngā volcanes e toru, ko El Llaima te mea kei katau, koina te maunga i hū i te tīmatanga o te tau nei.

E rua ngā rūma moe, e toru ngā wharepaku, tāpu/hīrere (ko tētahi mo te tūmau!). Ko ngā taputapu katoa o roto he mea rangatira, ahakoa tūru (me he tūru romiromi tinana hoki!), ahakoa pereti, ahakoa aha. Ka nui ngā pēita ringa tangata (kāore he mea tārua). Me te nui o ngā pouaka whakaata e rua. Hei kīnaki ka wātea mai te Jeep Cherokee mō māua!

E toru ngā rā o te wiki e haere mai ai a Luisa, whakapaipai ai i te whare, whakarite ai i ngā kai. Hei hoa kōrero hoki mo Aroha. Kei te ako hoki a Aroha ki te mahi i ngā kai chileno.

Na, ka tae ki te ahiahi ka mahi au i te pisco sour, ā, ka noho ki te inu me te mātakitaki atu i te tāone e pōngia ana. Ka pō ka ramarama ake ngā tini rāiti. Ka hī te ata, kei kō El Llaima e tatari mai ana!

Engari tō māua waimarie ko Aroha...

Un momento de viejez






Na, i te rā i whai mai i hoki atu ngā Sade Solar ki Chile i muri i tā tātou kai tahi i te almuerzo, he barbacoa anō! Āe, kāore he mīti o te ao (e mōhio ana au) e rite ana ki tō Argentina, ā, ko te mīti tuarua ko tō Chile!

I te rā i muri mai ka hoki ki te maunga o Chapelco retireti ai, otirā, ka retireti au. Ko tā Aroha he mātakitaki mai (engari tōna pai!) me te inaina. Ka nui te hukapapa kua rewa i ngā rangi e rua, engari e pai tonu ana te retireti. Ka piki au ki te taumata tuarua, engari te pai o te tirohanga atu!

Ka tata ki te rima o ngā hāora ka heke ki raro whakahoki ai i ngā taputapu. Koina te wā i tīmata ai te ‘hanga kaumātua’! Ka wareware i au te tiki atu i taku raihana taraiwa i hoatu rā hei punga mō ngā taputapu. Ka eke māua i te pahi, ā, ka heke ki San Martín...

Nāwai rā ka maharatia te raihana. Me aha? Ka tae ki San Martín, ka tiki atu i te tēkihi kia hoki ki te maunga engari 100 peso te utu. Ka peke māua ko te taxista ki te whare moni tango ai i te moni. Ka kuhuna atu te kāri moni, ā, ka hē te tau uru. Ka mahi anō, ka hē anō. Ka mahi anō, ā, ka mea mai te mīhini kua mau te kāri! Ka puta pōnānā ki waho, ka whakakore i te tēkihi ki te 6 peso, ā, ka huri ki te whare noho.

Kātahi anō ka mahara, ko te kāri crédito kē te kāri i kuhuna atu! Ka hoki atu ki te whare moni, ka kuhuna te kāri EFTPOS, ā, ka tika te tango moni! Ka tīkina atu tētahi atu tēkihi (he iti iho te utu i tō te mea tuatahi!), ā, ka hoki ki te maunga. Ka tae ki runga kua kati ngā toa katoa!

Ka hoki āwangawanga noa ki raro. Ka whakatoi mai a Aroha ki taku hanga kaumātua (kāore he tangata pai atu i te wahine aroha). Ka haere ki te tāone waea atu ai ki Westpac Aotearoa whakakore ai i te kāri. Ka mutu tērā, me aha kia tau ai te wairua? Koina... ka haere māua ki te kai! Me te reka hoki o te rēme me tō ngā pisco sours i te wharekai Piscis!

I te rangi i whai mai ka piki anō ki runga ki te maunga tiki atu ai i te raihana (i reira!!!!), ā, ka heke anō ki raro tirotiro haere ai i te tāone. Kua pai atu te ngākau ahakoa kua ngaro te tarjeta crédito whai mana i Argentina. Kia tino tau ai te wairua ka hoki anō ki te wharekai El Regional kai ai. Me tūpato au kei huri ki te kai i ngā wā katoa e mānukanuka ai!

No te Rārua rānō hoki mai ai ki Chile. Engari, i tēnei wā, e rua ngā hāora i te rohe whenua. I runga i tō mātou pahi he tama, kāore ōna pepa e tika ana, kāore hoki he moni. E rua ngā hāora kia kitea te huarahi e hoki ai ia ki San Martín. Ka hoki atu tētahi wahine noho tata i tōna taha. Ka aroha hoki!

Heoi anō, ka tae māua ki te kāinga, he mea matatau kē atu tēnei nā!

miércoles, 1 de octubre de 2008

En la 'cazhe' Obeid



Kua hoki mai i Argentina, kua whakatikaina ngā moni, kua siesta, ā, kua rite ki te patopato i ngā kōrero mō ngā rangi o mua tata nei...

Ka oho ake i te ata i muri tonu i te hokinga mai i te fiesta, ka horoi, ka heru, ka tono i te tekihi. Ka wehe i te teihana pahi, i El Rodoviario, i te 8:30. Ka haere ma Villarica, ma Pucón ki Curarrehue, kātahi ka tahuri ki te piki ki ngā Andes mā tētahi awaawa whāiti, ā, ka piki, ka piki. Kei ngā taha ngā maunga teitei, ngā maunga hauhunga. Nāwai rā ka tae ake ki te nonoti maunga, ki Mamuil Malal.

Kua tae mātou ki ao kē, kei tāhaki tētahi o ngā maunga puia nui rawa o los Andes, ko el volcán Lanín. Engari te ātaahua, engari te wanawana! Kei reira hoki te roto wai makariri o Lanín, me te whārua e tūtū ana ngā uru pehuén, ānō kua hoki ki tua whakarere. Koina te take i mahia ai ētahi o ngā wāhanga o ‘E Hīkoi ana me ngā Mokoweri’ i reira. ¡Increíble!

Koina hoki te rohe o Chile me Argentina, ā, e rua ngā whare uruwhenua. Ka rārangi atu mātou, ngā pāhehe o te pahi, tatari ai kia karangahia o mātou ingoa. Kātahi ka karangahia ‘Ahora’ (‘āianei’ i te reo Paniora). Aī! Ko Aroha kē tērā e karangahia ana! Ka titiro ngā hōia ki taku ingoa i runga i te pepa, ka mea kē, ‘Su marido’, ‘Ko tana tāne’!

Ka heke i los Andes ki te taha argentino ka rere kē te hanga o te whenua. Ānō ngā whenua whaka te rāwhiti, he tino maroke, ka nui hoki ngā pātītī taranui, ngā pampas. Ka tae ki te tāone o Junín de los Andes, ka huri anō ki ngā maunga kia tae ai ki San Martín de los Andes. Kātahi te tāone ātaahua ko tērā! Ānō he tāone no Witarina. He mā rawa ngā tiriti, ā, he rākau puapua kei te taha e tupu ana. Ka nui ngā toa tiakarete, me te manotini o ngā wharekai. Otirā, ko te mea tuatahi i whirihia ehara i te tino pai, he pōturi te ratorato, he nui rawa te utu! Ka mutu te kai ka hoki ki tō māua whare noho, ki Hueney Ruka (ko te reo Mapuche mo ‘te whare o ngā hoa’). He mahana pai (rawa) me ... te wai wera!

I te ata he hāereere te mahi me te tangotango whakaahua. Ka tae ki te poupoutanga o te rā, ka eke i te pahi i piki ai i te maunga o Chapelco. (Tērā pea kua kite koe i te nui o ngā ingoa wāhi e mutu ana ki te –co, koina te kupu Mapuche mo te wai. Nō reira e tohu ana a ‘Chapelco’ i te wai e rere ana i waenganui i ngā rākau ‘chapel’.)

Ka tae ki runga kua tae ao kē. Hurihuri noa he maunga hauhunga e rārangi atu ana. I raro te roto Lácar e pīataata ana, te ātaahua hoki! I runga rānō ko te tihi o Chapelco me ngā tini tāngata e retireti iho ana, ānō he kāhui pōpokorua. Ka tahuri au ki te tiki pūeru, ki te tiki taputapu. Ka ohorere te tūmau i te mōmona o te takapū o aku waewae, i te mea he iwi paku, he iwi whīroki ngā tāngata o konei.

Otirā, ka puta ki waho ka tūtaki i a Benjamín me te toenga o te whānau Sade Solar. Ka eke ki runga ki ngā ara retireti. Ka mātua kai, ka puta ki waho kia kite mehemea i te mau tonu i a au ngā tikanga retireti. Te waimarie hoki, i te mau tonu! Kei whakamā i ngā tamariki! Me taku koa hoki, kua wareware i a au te pai o te mahi retireti. Kia hoki ki Aotearoa me hokihoki atu ki Ruapehu i te takurua. Ka kōrero hoki a Aroha mo te hari mokopuna ki te maunga!

Ka mutu, ka heke anō ki San Martín. Ka horoi, ka haere atu ki te mōtera o ngā Sade Solar, ā, ka haere i reira ki te wharekai ‘El Regional’. Ko ā rātou kai nō tērā takiwā (koina te ingoa). Engari te nui, me te reka, me pai o te hanga o te kai. Ko tā Aroha inu ko te wai rahipere urutapu, ānō nā ngā anahera anō i kōtētē! Ka hoki ngata ki te moenga...