Teletón

Engari he momo rere kē ko tātou te tangata! Kātahi anō ka mutu ngā mahi kōhuru a ngā fanáticos i Īnia, na, ka tīmata i Chile nei el Teletón. Kua 30 tau a Teletón i te whenua nei, engari he ōrite te kaupapa i ia tau, i ia tau, arā, ko te hunga hauā. Kīhai i roa i waea ki te pātere ‘veinticuatro mil, quinientos, raya, cero tres’ (25.500-03).

I tīmata inapō i te tekau karaka i Santiago. I reira te Perehitini me ngā minita katoa o te Kāwanatanga. Ko te kaiwaiata tuatahi ko Pedro Fernández de México! Ka heke māua ki te moe, ka rongo tonu i te hoihoi e ngahoa mai ana i la Plaza de Armas. Na te ngenge i tau ai ki te whare, engari i te rā nei ka haere atu. [Kei runga e rua ngā whakaahua i tangohia i te rā nei.]

I ia hāwhe hāora, i ia hāwhe hāora whakaaturia ai te whitiata o tētahi tamaiti hauā – tōna hītori, āna mahi, ōna mātua. Ahakoa ngā mea mīharo, ka nui hoki ngā hanga pōuri. Ka tangi te tamaiti, ka tangi ōna mātua, ka tangi hoki māua – te hoha hoki! Whakatangihia ai he pūoro terrible, e hiahia ana ki te pupuhi i te pianista me te violinista! Kua tapaina e Aroha ko ‘Tangitón’.

Ahakoa te pūoro terrible me ngā kauhau tino sentimentales me ngā mahi kōtētē roimata, kei te mihi ki te aroha o te iwi chileno me te mahi whakatangata i te hunga hauā.

I haere ki tētahi wharekai Hainamana mo te almuerzo (tina). Fue un gran error. Ko te tūmanako e mārama ana koutou.

Hei whakamutunga, anei tētahi rārangi waka e whakanui ana i el Teletón.

El mundo digital II

Titiro ki ngā whakaahua a tētahi tangata no Mumbai, a Vinukumar Ranganathan. Ka nui ngā whakaahua mō ngā putanga o ngā mahi a ngā terroristas. Ina titiro haere ka kite hoki i te Mumbai o inanahi, arā, he Mumbai hūmārie. Engari te ao hurihuri!

He ao hurihuri, un mundo digital

Kua hipa te iwa o ngā hāora i te ahiahi, kāore e roa ka pōngia. I noho tonu au ki te kāinga i te rā nei, e whārōrō tonu ana i te rewharewha.

Ka oho au i te siesta i te ono kia kite i ngā raruraru i Mumbai. Engari te hanga kino. He aha te tangata e tae ai te tangata ki te whakamate tangata tauhōu hei whakaari whakaaro, hei whakaari whakapono? Hei te wā tātou ka kite mehemea he hononga ki Al-Qā’idah.

I te whai a Aroha i te poiwhana i tērā atu pouaka whakaaro. Kua hinga a Chile i a Nigeria, 0 – 2. Ahakoa i tairite a Aotearoa me Ingarangi, 1 – 1, kāore tō tātou tīma e eke ki ngā taumata o te whakataetae i te toa o Nigeria. Ka aroha hoki.

I te hekenga o te rā i tango ai au i te whitiata i raro nei. Engari tēnei ao, tōna hanga pai, tōna hanga ngahau, tōna hanga kino hoki!

Engari te tere o te whakawhitiwhiti kōrero i te ipurangi. Ahakoa te pai o te rongo tere i ngā mea e tūponopono ake ana i Mumbai (me te ao katoa), ka pātai ake mehemea kei te whāngai hoki i ngā raruraru.

Vicentico, el cantante argentino

Anei tētahi o aku tino kaiwaiata nō tēnei pito o te ao. Ko Vicentico tōna ingoa, no Argentina ia. I mua ko ia te rangatira o te rōpū ko Los Fabulosos Cadillacs. E rata ana au ki tōna reo me ngā kupu o āna waiata. Ko tāna tino waiata, ki taku whakaaro, ko 'El Cielo', engari kāore i te ipurangi.

Heoi anō, anei te waiata Los Caminos de la Vida me ngā kupu españoles.

Los caminos de la vida,
no son los que yo esperaba,
no son los que yo creía,
no son los que imaginaba

Los caminos de la vida,
son muy difíciles de andarlos,
difíciles de caminarlos,
y no encuentro la salida.

Yo pensaba que la vida era distinta.
Cuando era chiquitito yo creía
que las cosas eran fácil como ayer,
que mi madre preocupada se esmeraba
por darme todo lo que necesitaba,
y me doy cuenta que tanto así no es.

Porque a mi madre la veo cansada
de trabajar por mi hermano y por mí.
Y ahora con ganas quisiera ayudarla,
y por ella la peleo hasta el fin.
Por ella lucharé hasta que me muera,
y por ella no me quiero morir.
Tampoco que se me muera mi vieja,
pero yo sé que el destino es así.

Na, anei ngā kupu maories!

Ko ngā huarahi o te oranga
ehara i tāku i tūmanako ai,
ehara i tāku i whakapono ai,
ehara i tāku i wawata ai.

Ko ngā huarahi o te oranga,
he uaua rawa te whai atu,
he uaua te hīkoi atu,
kāore hoki au e kite i te putanga atu.

I te pōhēhē au he mea rere kē te oranga.
I au e tino tamariki ana i te whakapono
ka ngāwari ngā mea kia pērā me inanahi.
Ka ngana tōku māmā māharahara
ki te hōmai i ngā mea katoa e hapa ana au,
ā, kua ako au kāore tonu e pērā rawa.

I te mea ka kite atu au i tōku māmā ngenge noa
i te mahi mā māua ko tōku teina.
Na, ināianei e hiahia kaha ana ki te āwhina i a ia,
ā, ka whawhai au māna tae noa ki te mutunga.
Ka tohe māna kia mate rawa au.
Ā, māna anō, kāore e hiahia kia mate rawa au.
Kāore hoki kia mate rawa mai tōku hākui,
engari kei te mōhio au e pēnei ana te utu tangata.

Engari te pai o ngā kupu, nē ha? Hei te wā ka tāpiri i ētahi atu waiata reo Pāniora.

Estoy enfermo...

He ātaahua rawa te rangi nei. Kei te tauriparipa rā ngā maunga puia e tūtū rangatira ana. Ehara i te wera rawa, he angiangi e pai ai te hau. Engari, ahakoa te pai o te rā, kei te māuiui kē au – estoy enfermo.

He pai noa, ka whai wā i reira kia tuhituhi i ētahi atu kōrero. I tērā wiki i tae mai tētahi karere i a Whaea Tracy. Kei te whai rātou ko ngā ākonga o te Tau 6 i te rātaka ipurangi nei. Ko rātou ko te mano me te tini! Me tūpato au kei tuhituhi noa iho i ngā kōrero ma te hunga pakeke. Nō reira...

Ka kōrero au i ngā puestos, i ngā pātaka hokohoko o Temuco. Ka nui ngā toa o te tāone nei, me ngā hupamākete, e rite ana ki ō Aotearoa. He Maketānara hoki e tata ana ki tō māua kāinga, ahakoa kāore anō kia kai i reira. Kei te taha o ngā rori, i runga i ngā ara hīkoi tau ai ngā puestos. Hei tīmatanga, māku ngā puestos de frutas y verduras (pātaka hua rākau, hua whenua) e kōrero.

I ia rā, i ia rā o te wiki hari ai ngā tāngata i ō rātou pātaka ki ō rātou ake wāhi. Ki reira karanga ai, “¡Frutillas! Dos kilos por mil quinientos.” (“Rōpere! E rua ngā kirokaramu mo te kotahi mano, e rima rau (pesos).”). Hokohoko ai rātou i ngā kai o te wā, arā, i ngā kai hōu o te māra. Haere mai ai ngā rōpere i te tāone tūtata o Angol. Kua puta mai hoki ngā cerezas (tiere) ināianei, engari te reka! E hia kē ngā kiro kua pau i a au! Koina taku kai i tēnei wā tonu!

Na, ko tētahi atu momo puesto ko te mea makahīni, nūpepa. Ko te nuinga he quiosco te āhua. I ia wiki, i ia wiki hoko ai au i ngā rerenga tāroi whenua, rerenga kōrero tawhito a te Geográfico Nacional. Ka aroha hoki ki te tangata me noho apuapu i roto i tōna pātaka mo te nuinga o te rā!

Ka nui ngā momo pātaka kē atu. Hokohoko ai rātou i ngā momo mea katoa – he wāti, he rare, he tōkena, he aha, he aha. Ko te nuinga he ambulantes, arā, he tāngata kāore he raihana hokohoko. Amuamu ai ngā toa i te mea ka aukati i ngā ara hīkoi, me te mea hoki he iti rawa te utu. Ka nui te amuamu, ka nukunuku noa ki wāhi kē!

I mea hoki a Whaea Tracy kua tino pai te hanga o te kura. Ko te āhua nei, kei te āwhina atu a Matua Eric i a Matua Rīhari. Ko te tūmanako ka tukuna mai he whakaahua.

El partido de fútbol y una película

Anei māua ko Aroha e mātakitaki ana i te kēmu poiwhana i waenganui i a Aotearoa me Chile, 2 - 0. Engari te panapana o te manawa! Kāore rawa e tau, ahakoa ngā pisco sours. Kātahi anō a Chile ka whiwhi ki tō rātou piro tuatahi, ¡un gol espectácular!

Inākuanei hoki mai ai māua i te whare pikitia. I mātakitaki i te pikitia Ceguera (Kāpō). I a au i México i pānui au i te pukapuka a José Saramago, Ensayo Sobre La Ceguera. E whai pai ana te pikitia i te pukapuka. Ko te kaupapa ko te pā o te kāpō ki ngā tāngata o te ao – engari he rere kē. Kāore...

U! I tata whiwhi piro anō a Chile! Kia tūpato Aotearoa! Auē, he whana kokonga! Ā, ka pai, kāore i ū!

Tēnā, kāore...

Ka pai! Kua whiwhi piro anō a Aotearoa, 3 - 1! Hū! He uaua te tuhituhi i te rātaka nei.

Heoi, kāore ngā karu e hemo, arā, kāore e kite i te pango, ka mā kē, ānō e toromi ana i te miraka.

He piro anō tō Aotearoa, 4 - 1!

Hingahinga haere ngā tāngata i te mate rā, ā, ka mau motuhake (ānō he herehere) i roto i tētahi hohipera tawhito, kei peke te mate ki tangata kē. Engari, kāore i roa, ka tokomaha noa atu te hunga kāpō, ā, ka kitea te hanga pai me te hanga kino o te tangata. Ko tētahi o ngā kaupapa e mea ana...

Aī! He piro anō tō Chile, 4 – 2! ¡Sé fuerte, Nueva Zelanda!

E mea ana me mātua kāpō pea, kia tino kite. Kei mau i ngā whakaaro i tā te tangata e kite ana. Otirā, he pikitia tino pai rawa.

Na, kia hoki ki te kēmu. He whana kokonga. Auē, kua whiwhi a Percival ki te kāri whero. Ko te āhua nei kei te riri rawa ia... Ahakoa rā, he pai rawa te tākaro a ngā wāhine o te kāinga.

Kia tūpato he piro anō tō Chile, 4 – 3! E rua noa iho ngā mēneti kei te toe, kia tūpato! Ka pai, kua mutu! Engari te hunga oraiti! Engari ngā chilenas e tangitangi ana!

Ka moe pai a te pō nei!

Dos libros...

Kātahi ka mutu te pānui i tētahi pukapuka tino pai, ko Te Naihi e Kore e Tuku nā Pātariki Ness. He nui ngā ito nui kua riro i taua pukapuka nei. Mau pai au i ngā kōrero, na, ka mutu i te rangi tuarua. Ahakoa ka waiho te kaipānui e tārewa ana, kāore e roa ka puta te pukapuka tuarua o ngā mea e toru. Kia tere mai rā!

Heoti, ka pupū ake ngā āwangawanga e rua. Ko wai mā ngā tamariki tino pānui pukapuka o te kura ināianei? Ka mahara tonu ki te wā e whawhai ai a Kimo mā i ngā pukapuka hōu. Me ngā tino tono kia hokona atu ētahi atu pukapuka.

Ko te āwangawanga tuarua ko ngā tāngata o te pukapuka. Ka tīmata te pakiwaitara i tētahi kāinga iti, kāore he wāhine. Ka rongo hoki ngā tāngata katoa, tāne mai, tama mai, i ō rātou whakaaro me ō ngā mea ora katoa, kāore rawa te hoihoi o ngā whakaaro e mutu. Kua mate katoa ngā wāhine i tētahi mate i peke i te tangata whenua o te ao nei, i ngā ‘Spackle’. I rere mai ngā tāngata i tō tātou ao, e tahuti atu ana i ngā hanga kino o konei.

Engari, i tētahi rā, ka tūpono a tuahangata, a Todd Hewitt, ki tētahi wāhi wahangū. Ā, ko te take ko tētahi kōtiro kātahi ka tae mai i te rangi. Na, me pānui koutou i te pukapuka kia mōhio ai ki ngā mahi e whai ake rā.

Ko te mea i āwangawanga ai au, ko tēnei nā, he Pākehā katoa ngā tāngata. Ko rātou anahe ngā tāngata a muri ake nei? Ka nui ngā pūrongo mo te pukapuka nei, kāore rawa tētahi i kōrero i taua hanga nei. Ko te kāpō o te hunga kaha! Otirā, he pukapuka tino pai tonu!

Na, i tēnei wā kei te pānui i te pūrongo Ahunga o te Ao 2025: He Ao Rere Kē (Global Trends 2025) na te Kaunihera-ā-Motu o te Mōhiohio o Amerika. Kei te whakapae i ngā hanga o te ao a te tau 2025. He pai rawa ki a au te pānui i ā rātou whakaaro. Ehara i te wawata noa. Ka ahuahu ake tā rātou e whakapae ana i te āta tirotiro ki ngā ahunga, mohoa ake nei, me ngā āhuatanga hōu e putaputa ana i te ao hurihuri nei. Ka mau te wehi!

Heoti, kāore rawa te tangatatanga e tino kōrerohia. Ko te moni, ko ngā taonga, ko te mana, ā, koina ngā mea kei te āta kōrerohia, ānō ka tika te tangata i ngā taputapu. Kotahi anahe te wā i huaina a Aotearoa (me te kaumatua haere o te iwi – whārangi 19)! Ko te kāpō anō o te hunga kaha?

Ina pānui a Pātariki Ness i te pūrongo Marikena, tērā pea, ka kitea he Hainamana i te pukapuka tuatoru!

Dicho o te rā

Kua roa, engari anei te whakataukī tuarua ‘o te rā’.

Ser un cero a la izquierda.
He kore nō mauī.

Kei te kōrero mo te kore i te taha mauī o te ira, hei tauira 0.2. Nō reira he kōrero tēnei mo te tangata ehara i te tino atamai, ehara i te tangata oti! I tino katakata au i te wā tuatahi i rongo ai au i te whakataukī nei. Hei tauira, ka mea:

Pedro es un cero a la izquierda.

He kore a Pita nō mauī.

Kia mōhio mai koe ka whakawhitia te ira (punto) me te pītā (coma) i te ao reo Pāniora. Nō reira:

2.003.000 – dos millones, tres mil (e rua miriona, e toru mano)
0,075 – cero coma cero setenta y cinco (kore ira kore whitu rima)

Capitán Pastene

I te Rātapu nei i hāereere, hei wā tuatahi, i runga i ‘El Tanque’. Koina tā māua ingoa mo te Cherokee Jeep i hōmai e te rangatira o te whare pākoro, e la señora Sabine Sauer. He nui rawa, ā, ka kai kaha i te penehīni, engari te pai o te taraiwa!

I mātua peke atu ki te whare o te whānau Sade. Ka eke mai a Kamil rāua ko Benjamín hei hoa mō māua, na, ka haere. Kāore mātou i haere ma te huarahi matua, ka haere kē ma Chol Chol, Galvarino, Lumaco, ā, ka tae atu ki Capitán Pastene.

El capitán Juan Bautista Pastene (1507-c1580) fue italiano, he hoa raupatu ia no Pedro de Valdivia, el conquistador de Chile. Kia tata nei ki te 400 rau tau i muri mai i tae atu ki Chile tētahi hunga manene no Itarī. He hunga pōhara rātou no te takiwā o Emilia Romagna. Ko te wāhi i tau ai rātou i whakaingoatia mo te Itariano i tae atu i te taha o Valdivia.

Kei reira tonu ngā uri e noho ana. Kei te whai tonu i ngā tikanga o ō rātou tūpuna. He rongonui te tāone o Capitán Pastene mo te pai o te pasta, o te salami, o te mondiola (he mīti paoa pakapaka). Engari te reka o te kai!

Ka hoki ma tātahi. Engari te kino o te huarahi! He whāiti, he kōpikopiko, me te nui o te puehu! Ka tae ki Tirúa, ka peka atu ki te moana, engari ka tae ki tētahi rae teitei rawa! Ka oma atu a Benjamín ki raro, ā, ka whai atu te hunga tāne. He roa rawa, he poupou rawa te hekenga. Me te kaha o te hau. Otirā, he rawe te tirohanga atu ki Te Moana-nui-a-Kiwa.

I te pikinga anō ki runga ka kai i te nalca. Ka kite koutou i rau nalca i mua i a Quemel mā. Koina tētahi o ngā tino kai a te Mapuche. He rite ki te apio.

Na, hoki rawa ki te kāinga kua pōngia kētia a Temuco.

Tatau kupu...

Inapō i haere atu māua ki te hui tatau kupu Ingarihi. He tino pai! Ko te mea ohorere rawa ko ngā tamariki Tau 3 (segundo grado) – he roa rawa te whakataetae, especialmente o te tokorua whakamutunga. I te mutunga ake i toa te kōtiro, engari tō rāua kaha! He uaua te rongo atu i ētahi o ngā kupu i te kaha o te whakahua chileno!

I tino koa a Aroha i te mea i whai wāhi ētahi o ana ākonga, ko Leandro rāua ko Colin. Ko Daniela te toa o te hunga pakeke, kei roto ia i taku ranga Tātai.

La protesta...

Engari ngā hīkoi chileno! Tērā pea kua kite koutou i te pouaka whakaata ngā kaimahi chileno e hīkoi ana kia nui atu ai ngā moni.

Tērā pea ka pōhēhētia he carnaval kē. Ka nui ngā wīhara, ngā pūtātara, ngā taramu. Ka ūmere kaha ngā tāngata i ā rātou whakaaraara. Me te hanga hoahoa o te iwi, ahakoa ngā carabineros (pirihimana). Kei raro nei tētahi whitiata poto i tangohia i te parana o te departamento.

Kei te whakaaro...

Kātahi te rangi pai – kāore he kapua, kua mahana haere (ahakoa kua wera haere te whare pākoro), kei te kitea paitia te maunga puia, El Llaima (ahakoa te kōrehurehu). Kua tino rata ki te noho ki konei, me te ngāwari o ngā mahi. Ka haere ki te kura āwhina atu ai - mo te wā poto. Ka haere ki ngā akoranga reo Pāniora i te whare wānanga - mo te wā poto. Nō reira, ka nui ngā hāora hei pānui (pukapuka, makahini, pūrongo nūpepa), hei mātakitaki i te pouaka whakaata (CNN, El Gourmet), hei tuhituhi, hei kai i ngā kai a Luisa, hei whakaaro – whakaaroaro noa.

Na, kei te noho ki konei, me te tirohanga whakamīharo i waho, me te pisco sour ki tāhaki, me te pātai ake – ka pēhea māua hei te hokitanga atu?!

Otirā, ko tētahi o ngā mea e whakaaro ana au ko te noho tahi a Nahinare me te uepū Māori. I mua kāore rawa au i te rata ki tēnā āhuatanga, engari kei te huri ngā whakaaro. Ehara i te mea kua rata atu ki Nahinare, engari ko ngā painga mo te uepū Māori.

Kātahi anō ka mutu te pānui i te pūrongo i te Herara na Paranihia O’Sullivan http://www.nzherald.co.nz/business/news/article.cfm?c_id=3&objectid=10542492. Kei te akiaki ia i a Hone Kī kia haere ki te hui o ngā rangatira o APEC hei Lima a tērā wiki. Engari te hōhonu me te whānui o ana kōrero! Me taku whakaaro – me haere tētahi Māori atamai ki reira whakarongo ai, whakaaro ai, pūrongo ai... whakapakari ake ai! Ahakoa te poto o te wā, me tere te whakatau ina noho atu te uepū Māori hei hoa kāwanatanga mo Nahinare, kāore rānei. Ki te whakaae atu, me haere hoki tētahi māngai (‘taringa’ rānei) o te uepū Māori ki ērā momo hui. Kāore au i te kōrero mo Hone Harawira – kei kōtiti te haere!

Ehara i te mea hei whakapakari i te uepū Māori tāku e marohi ana. Engari me haere hoki hei tauira. Hei tauira e mea ana ki te ao, ka rite ngā hunga katoa o Aotearoa ki te mahi tahi me te tangata whenua, ahakoa no mauī, no katau, nō waenga. Me kōrero pēnei te uepū Māori ki a Nahinare! Kei pōhēhē rātou ko te mana whakahaere Pāremata anahe te painga o te uepū Māori!

Me ngā pūrongo e mea ana ko tā te iwi Māori hiahia ko te piri atu ki a Reipa? Ki ahau me tautoko tātou i a Reipa i ngā wā e whai painga ai te iwi Māori. Kei noho tātou hei hipi. Ahakoa ngā painga o Herena Karaka, ki ahau nei kotahi tana tino hara. Ehara i te tāpiri atu i tōna ingoa ki te pēita a tētahi atu, ehara hoki i te tono ki tana kaitaraiwa kia tere rawa. E kāo! Ko te whakanui atu i te hipi, i a Shrek, i ngā tini Māori o te hīkoi (i runga i tōna pōhēhē he hipi hoki te iwi Māori). Ka nui atu te mana o te mōkai a ētahi Pākehā ouou nei i te tokomaha o ngā Māori? Otō! Tōna whakahīhī, te kōpīpī hoki o tōna ngākau i taua wā!

Engari ka pērā te iwi manakore, ka whaiwhai noa hei hipi. Kua tae ki te wā kia whakarae ake ngā māhunga i runga i te tūwatawata. Ko te tūmanako ka tū ētahi o te uepū Māori hei tumu whakarae. ( Kei te kite koutou i taku rata ki te kupu 'whakarae'?)

Koinei hoki te wā me tino kaha ngā tāngata whenua, kei noho hei pungarehu mo te ahi e pau ai ngā pūtea o te ao kaipakihi. Engari kei te kā tonu ētahi o ngā rama. Kātahi anō te Perehitini o Colombia, a Álvaro Uribe Vélez, ka tūtaki i ētahi o te tangata whenua o tōna whenua. Koina tā tātou hei āwhina i te ao? (Kāore rawa au i te kōrero i a Shrek i tēnei wā!)

Nō reira, e mea atu ana ahau ki te uepū Māori – kia kaha! Me rapu hoki i ngā tikanga e pai ai te whakamārama atu ki te iwi. Me tīmata ki te taunga ipurangi! Ko te nuinga o ngā pānui e rite ana ki te kēmu tēnihi, arā, nō wai ngā whakaaro pai ake! Hei aha te hanga whakataetae!

Me te reo Māori! Kia kaha hoki te ārahi i te iwi ki tō tātou reo (ki te ara e rata ai te iwi...).

Un poema

Ko te tikanga i te haere atu mātou ko te whānau Sade Solar ki Capitán Pastene. He tāone Itariano tērā whaka te raki, he rongonui mo te pasta. Na, kua tahuri ki ngā mōteatea a Gabriela Mistral (http://en.wikipedia.org/wiki/Gabriela_Mistral), he poeta chilena i toa i te ito Nōpera i te tau 1945, ko ia te tuatahi o Amerika Reo Pāniora i toa.

Otirā, kei raro nei tētahi o āna mōteatea e rata ana au.

PIECECITOS
A doña lsaura Dinator

...

Piececitos de niño,

azulosos de frío,

¡cómo os ven y no os cubren,

Dios mío!

...

¡Piececitos heridos

por los guijarros todos,

ultrajados de nieves

y lodos!
...

El hombre ciego ignora

que por donde pasáis,

una flor de luz viva

dejáis;

...

que allí donde ponéis

la plantita sangrante,

el nardo nace más

fragante.
...

Sed, puesto que marcháis

por los caminos rectos,

heroicos como sois

perfectos.

...

Piececitos de niño,

dos joyitas sufrientes,

¡cómo pasan sin veros

las gentes!

...

...

WAEWAE NONOHI
Ma te wahine Isaura Dinator

...

E ngā waewae nonohi o te tamaiti,
kikorangi i te makariri,
engari rātou e kite ana i a kōrua,

ā, kāore e uhi atu! Otō!

...

Waewae nonohi, whara katoa
i ngā kiripōhatu,
tūkinotia ki te hukapapa,
ki te kene!

...

Kūware atu ana te tangata kāpō
ko te wāhi e haere ana kōrua,

te wāhi e waiho ai
he pua mārama pūaho;

...

ko reira e tau ai
te tapuwae iti e toto ana,
ka nui atu te pūkarakara
o te nāra.

...

Kia māia, i a kōrua
e hīkoi ana i ngā ara torotika,
ānō tō kōrua
hanga tika rawa.

...

E ngā waewae nonohi o te tamaiti,

e rua ngā kahurangi e mamae ana,

pehea rā te iwi e taha atu,

e kore rā e kite atu i a korua!

¡Qué Dios los cuide!

Kei te uaina rawatia a Temuco i te rā nei. He tohu pea mō ngā ākonga o te kura i Haitī, ka aroha hoki.

Engari ngā putanga i Aotearoa! Kua riro pai te Kāwanatanga i te kanohi kiritea. Kia kaha, Georgina, kōrua ko Tau!

He uaua te whakarongo atu ki te whaikōrero a John Key i muri tata nei i tā Barack Obama. Ānō he tamaiti i roto i te toa rare! Hei te wā pea ka whakarangatira...

I mea a John Key kua whakapā atu ki a Tariana Tūria whakarite ai i tētahi hui. Ko te tūmanako ka āta whakaaro te uepū Māori. Tērā pea ka pai te noho whakahē kia pakari ai ngā kaupapa here, kia kite ai hoki te mana o te uepū Reipa i ngā tau e whai ake nei.

Heoti, ka nui ngā mihi ki a Te Ururoa Flavell. E 68% o te pōti mo te māngai. Ka whakahī a Ngāti Rangiwewehi i reira.

Whakaaroaro ana

I tukuna atu ā māua pepa pōti inanahi, engari, i tēnei wā, kei konei au e noho ana i te taha o te wini. Kua pōngia māua nei i Temuco. He kaha te pupuhi o te hau, nō reira e mārama ana te titiro atu ki ngā rama pīataata o te tāone. Kei te whakarongo hoki ki ngā kōrero a Derek Lardelli mo te whakaaturanga ‘Tohorā’ i Washington (ko taua wāhi anō rā!). He wā pai rawa hei whakaaroaro i te hanga o te ao!

I te mea kua mutu te pōtitanga Marikena, i tāhurihuri te māhunga ki te rapu kai ma te hinengaro. Otirā, i ngā wiki i mua i te pō whakamīharo o te 4 o Noema i te whaiwhai au i ngā blog a Justin Hewitt mā o te BBC. Koina tāku i ia rā, i ia rā, ko te tatari takakino kia puta ō rātou whakaaro mō tā rātou i kite ai. Engari ināianei...

Koina i huri ai ki ngā mahi pōti o Aotearoa. Kāore rawa e rite ki te mana o tō Amerika, engari tonu... Na, ka tahuri ki te rapu kōrero mō ngā hiahia a ngā uepū (he pai atu te kupu rā i te ‘tōrangapū’), e tīmata ana ki te Pāti Māori. Ohorere kau ana i te iti o te reo Māori i tō rātou taunga ipurangi! Kāore hoki au i kite i ngā rerenga Māori o ā rātou kaupapa here.

Kātahi au ka tahuri ki te rapu blog reo Māori. E hoa mā, kei hea kē? Nāwai rā, ka tuku karere atu ki Te Taura Whiri pātai atu ai. He tere rawa te whakahoki kōrero mai a Gareth Seymour e mea ana, taihoa rā, kotahi anahe te blog e mōhio ana rātou, ko tā Quinton Hita tērā. Heoi anō, he pai atu i te kore. Engari nō Māehe rānō tāna tuhinga whakamutunga, kāore e kore na te matekiri ki te iti o ngā whakahokinga kōrero (he hanga e mōhio pai ana au). Me mihi i konei ki a Kōtuku Tibble. Kia kaha hoki koutou (kōrua? koe?) ki te tuku kōrero atu ki a Q (http://tuhikau.wordpress.com/).

He aha i pēnei ai? Ko tō tātou tokoiti? Ko te matakawa ki te pānui? Ko te hanga o ngā tuhinga Māori? Engari, titiro ki ngā tini karere a ngā ākonga kura kaupapa Māori kei ngā taunga Bebo, kei ngā taunga MySpace. Atā! Mehemea he urupā mō tō tātou reo rangatira me ngā whakaaro hōhonu, kei reira!

Ahakoa rā, me tino tūpato kei mau tō tātou reo ki ngā kura kaupapa Māori (hmmm), ki ngā whaikōrero marae, pāremata, ki ngā pānui a te Kāwanatanga. E hoa mā, kei matekiri tātou katoa!

Hei kōrero whakamutunga, ko te tūmanako ka toa te Pāti Māori, hei hoa tenetene mo te Kāwanatanga hōu. Me te wawata hoki ka rapu hoki i ngā tikanga e rangatira ai tō tātou reo i te maha o ngā waha me ngā ringa Māori!

Kei runga rā ngā whakaahua o Apirana Ngata rāua ko Te Rangihīroa. Engari rā tā rāua ‘blog’, Nā Tō Hoa Aroha.

He ao hōu

"Ki a koutou katoa hoki e pātai ake ana mehemea kei te kā ratarata tonu te rama o Amerika: I te pō tonu nei, kua whakaatu anō mātou ehara kē te kaha tūturu o tō mātou whenua no te rahi rānei o ā mātou rākau patu, no te maha rānei o ā mātou hautaonga, engari no te mana ukauka o ō mātou tikanga: ko te manapori, ko te mana motuhake, ko te rau whiringa, ko te tūmanako pūmau."

Barack Obama

Chicago, Illinois

4 Noema 2008

Te whakataukī del día

Tērā pea he tangata waha Māori o waho rā e hiahia ana ki te ako i ētahi o ngā whakataukī no whenua kē. Ka nui ngā whakataukī whakaihiihi o Chile. Kei te kōrerohia te nuinga i ngā pito e maha o te ao waha Pāniora.

Nō reira, hei tīmatanga:

Hijo de tigre, sale rayado.

Ko tā te taika kūao, ka puta kotikoti.

Arā, ka rite te tamaiti ki tōna matua.

Mehemea kei te mōhio koe ki te whakataukī Māori e hāngai atu ana rānei, e whakahē atu ana rānei, tēnā, tukuna mai.

He maimai aroha

No te Rāwhā o tērā wiki rongo ai i te mate o te pāpā o Lionel mā. Ka aroha hoki aua tama! Ko te tūmanako ka tū tonu te kura hei tumu mō rātou.

I te Rāhoroi i te kōrero māua ki a Aramoana mō ngā hāora e rua me te hāwhe, ā, no te rangi i whai mai hinga ai tōna māmā. Aī, tō māua tino hoa...

Na, ka waea ki a Koa whakarite ai i ngā putiputi i te tukuna atu ka whākī mai ia i te pēpi o te whānau Tūtaki i ngaro atu rā i te māuiui.

Kei te tangi aroha atu ki ngā whānau e toru.

Nō reira, e te whaea, e te taokete, e te pōtiki, haere, haere, haere!

Dos días divertidos

Aī! Kua tōmuri rawa te tuhinga nei. Kāore he tino take, āe, kua mau i ngā whakaaturanga a CNN i te whakataetae pōti, me te whaiwhai i ngā kōrero i te ipurangi. Engari te waimarie o Ruakiri! I tae atu rāua ko Kuirangi ki tētahi o ngā kauhau a Barack Obama. Kia tū pērā i te aroaro o te hītori! Kia kaha, e Barack! Ka aroha hoki, te nui o ngā tūmanako ka wahaina e ia ina toa!

Na, i te Rārima, i te 24 o Oketopa i kati te kura kia whakanuia ai te rā o ngā kaiako e ngā kaiako. Ka haere mātou ki Niágara, he wāhi mahi werowero. Kātahi te rangi pai. Ko te mea tuatahi ko te arawhiti iriiri. Na, ka tahuri ki te pasa mano (tirohia te whakaahua), na, i muri i tērā ko te canopy (pōkiha rērere). He rawe hoki! Ka mahi i ngā mea e toru. Ko te mea whakamutunga he tino roa rawa atu, engari te pai!

I raru a Aroha i te teitei, koina i mahi tahi ai me te kaitohutohu. Engari ka takitahi i te mea tuarua. Ka nui te mihi! Ka eke hōiho hoki. Ka piki tahi māua i te tahiwi i runga i a Napoleón. Me whakarite cabalgata (ekenga hōiho) i mua i te hokinga atu ki Aotearoa.

Na, i te rangi i muri mai i haere māua i te taha o Quemel rāua ko Viviana ki Metrenco whakanui ai i te nguillatun. Koina te hui Mapuche e pai ai te hauhakenga. Mahia ai i Metrenco i ia whā tau, i ia whā tau. Kāore e taea te mau wāti, te mau kahurangi, te mau kāmera, te mau weru whero (koina te tae o te mate ki ngā Mapuche). Me rapu ngā whakaahua i te ipurangi.

Ka tae atu ki reira, he ao anō. Ka nui ngā tāne i runga i ngā hōiho e hāereere ana. Kei ngā taha e rua o te pātiki e rua he rārangi tēneti nō tērā whānau, nō tērā whānau. He ahi i mua i te tēneti hei tunu i ngā kai. Ka haere tika atu mātou ki te tēneti o Armando rāua ko Carmelita i pōhiri rā i a mātou.

I tētahi pito o te pātiki ko te awün, he wāhi tapu, he mea porohita. I waenganui ngā chemamüll (atua whakairo) e tūtū ana. He hipi hoki, hei whakahere, kei te awün, me ētahi atu kai. I reira hoki ngā tāngata, tāne mai, wāhine mai, kaumātua mai, taiohi mai, tamariki mai, e kanikani ana. Kua tohua ngā pāpāringa ki te porohita iti, he mā i roto i te kikorangi. Kua mau ngā korowai weru mā. I runga ngā haki e kapakapa ana, he kikorangi, he mā hoki. Na, hurihuri noa i waho o te awün, ko ngā hōiho mau tangata e horohoro ana.

Ka rongo i reira te mana me te kaha o te iwi Mapuche. Koina i noho mana motuhake i ngā Pāniora mo te toru rau tau. Ka mau te wehi. Ahakoa tērā kāore rawa au i rongo i ngā Mapuche e kōrero ana i tō rātou reo, i te Mapudungun (‘te reo whenua’), i tua atu i te karanga kia haere ki te tiki i tētahi wāhanga o te whakahere.

Ka mutu te mahi rā ka huri ngā tāngata ki te kai. He mote (he momo kānga waru), he cazuela (he tiu), he ... hōiho! Āe, ka kai hōiho māua! Ka titiro tītaha ki ngā tini hōiho e tūtū ana, hurihuri noa! He āhua rite te rongo ki te tia puihi.

He inu hoki – ko te muday (he inu waipiro i mahia ki te kānga) me te kanín (waina me te koka kora!). Ka tautohatoha i ngā inu i roto i te ipu kotahi. Ina hōmai tētahi i te inu ki a koe, me mātua whakamaringi ētahi ma te whenua. Ka inumia kia iti, ka whakahoki ai i te ipu. Ka nui te muday i inumia e māua ko Quemel. Harihari ai hoki i ngā pereti kai i waenganui i ngā tēneti hei whakahoahoa, hei whakamanamana.

I waho hoki o te pātiki tokomaha ngā tāngata e tatari ana kia uru. Me pōhiri te tangata e tētahi kia uru atu. I tō mātou wehenga i te ahiahi i reira tonu te nuinga. Te waimarie he pōhiri tō mātou.

Engari rā, ka hoki ki te kāinga ka rangona ngā trotecitos! Kua whai utu ngā hōiho!