domingo, 9 de noviembre de 2008

Un poema














Ko te tikanga i te haere atu mātou ko te whānau Sade Solar ki Capitán Pastene. He tāone Itariano tērā whaka te raki, he rongonui mo te pasta. Na, kua tahuri ki ngā mōteatea a Gabriela Mistral (http://en.wikipedia.org/wiki/Gabriela_Mistral), he poeta chilena i toa i te ito Nōpera i te tau 1945, ko ia te tuatahi o Amerika Reo Pāniora i toa.

Otirā, kei raro nei tētahi o āna mōteatea e rata ana au.


PIECECITOS
A doña lsaura Dinator
...
Piececitos de niño,
azulosos de frío,
¡cómo os ven y no os cubren,
Dios mío!
...
¡Piececitos heridos
por los guijarros todos,
ultrajados de nieves
y lodos!
...
El hombre ciego ignora
que por donde pasáis,
una flor de luz viva
dejáis;
...
que allí donde ponéis
la plantita sangrante,
el nardo nace más
fragante.
...
Sed, puesto que marcháis
por los caminos rectos,
heroicos como sois
perfectos.
...
Piececitos de niño,
dos joyitas sufrientes,
¡cómo pasan sin veros
las gentes!
...
...
WAEWAE NONOHI
Ma te wahine Isaura Dinator
...
E ngā waewae nonohi o te tamaiti,
kikorangi i te makariri,
engari rātou e kite ana i a kōrua,
ā, kāore e uhi atu! Otō!
...
Waewae nonohi, whara katoa
i ngā kiripōhatu,
tūkinotia ki te hukapapa,
ki te kene!
...
Kūware atu ana te tangata kāpō
ko te wāhi e haere ana kōrua,
te wāhi e waiho ai
he pua mārama pūaho;
...
ko reira e tau ai
te tapuwae iti e toto ana,
ka nui atu te pūkarakara
o te nāra.
...
Kia māia, i a kōrua
e hīkoi ana i ngā ara torotika,
ānō tō kōrua
hanga tika rawa.
...
E ngā waewae nonohi o te tamaiti,
e rua ngā kahurangi e mamae ana,
pehea rā te iwi e taha atu,
e kore rā e kite atu i a korua!

sábado, 8 de noviembre de 2008

¡Qué Dios los cuide!


Kei te uaina rawatia a Temuco i te rā nei. He tohu pea mō ngā ākonga o te kura i Haitī, ka aroha hoki.

Engari ngā putanga i Aotearoa! Kua riro pai te Kāwanatanga i te kanohi kiritea. Kia kaha, Georgina, kōrua ko Tau!

He uaua te whakarongo atu ki te whaikōrero a John Key i muri tata nei i tā Barack Obama. Ānō he tamaiti i roto i te toa rare! Hei te wā pea ka whakarangatira...

I mea a John Key kua whakapā atu ki a Tariana Tūria whakarite ai i tētahi hui. Ko te tūmanako ka āta whakaaro te uepū Māori. Tērā pea ka pai te noho whakahē kia pakari ai ngā kaupapa here, kia kite ai hoki te mana o te uepū Reipa i ngā tau e whai ake nei.

Heoti, ka nui ngā mihi ki a Te Ururoa Flavell. E 68% o te pōti mo te māngai. Ka whakahī a Ngāti Rangiwewehi i reira.

viernes, 7 de noviembre de 2008

Whakaaroaro ana




I tukuna atu ā māua pepa pōti inanahi, engari, i tēnei wā, kei konei au e noho ana i te taha o te wini. Kua pōngia māua nei i Temuco. He kaha te pupuhi o te hau, nō reira e mārama ana te titiro atu ki ngā rama pīataata o te tāone. Kei te whakarongo hoki ki ngā kōrero a Derek Lardelli mo te whakaaturanga ‘Tohorā’ i Washington (ko taua wāhi anō rā!). He wā pai rawa hei whakaaroaro i te hanga o te ao!

I te mea kua mutu te pōtitanga Marikena, i tāhurihuri te māhunga ki te rapu kai ma te hinengaro. Otirā, i ngā wiki i mua i te pō whakamīharo o te 4 o Noema i te whaiwhai au i ngā blog a Justin Hewitt mā o te BBC. Koina tāku i ia rā, i ia rā, ko te tatari takakino kia puta ō rātou whakaaro mō tā rātou i kite ai. Engari ināianei...

Koina i huri ai ki ngā mahi pōti o Aotearoa. Kāore rawa e rite ki te mana o tō Amerika, engari tonu... Na, ka tahuri ki te rapu kōrero mō ngā hiahia a ngā uepū (he pai atu te kupu rā i te ‘tōrangapū’), e tīmata ana ki te Pāti Māori. Ohorere kau ana i te iti o te reo Māori i tō rātou taunga ipurangi! Kāore hoki au i kite i ngā rerenga Māori o ā rātou kaupapa here.

Kātahi au ka tahuri ki te rapu blog reo Māori. E hoa mā, kei hea kē? Nāwai rā, ka tuku karere atu ki Te Taura Whiri pātai atu ai. He tere rawa te whakahoki kōrero mai a Gareth Seymour e mea ana, taihoa rā, kotahi anahe te blog e mōhio ana rātou, ko tā Quinton Hita tērā. Heoi anō, he pai atu i te kore. Engari nō Māehe rānō tāna tuhinga whakamutunga, kāore e kore na te matekiri ki te iti o ngā whakahokinga kōrero (he hanga e mōhio pai ana au). Me mihi i konei ki a Kōtuku Tibble. Kia kaha hoki koutou (kōrua? koe?) ki te tuku kōrero atu ki a Q (http://tuhikau.wordpress.com/).

He aha i pēnei ai? Ko tō tātou tokoiti? Ko te matakawa ki te pānui? Ko te hanga o ngā tuhinga Māori? Engari, titiro ki ngā tini karere a ngā ākonga kura kaupapa Māori kei ngā taunga Bebo, kei ngā taunga MySpace. Atā! Mehemea he urupā mō tō tātou reo rangatira me ngā whakaaro hōhonu, kei reira!

Ahakoa rā, me tino tūpato kei mau tō tātou reo ki ngā kura kaupapa Māori (hmmm), ki ngā whaikōrero marae, pāremata, ki ngā pānui a te Kāwanatanga. E hoa mā, kei matekiri tātou katoa!

Hei kōrero whakamutunga, ko te tūmanako ka toa te Pāti Māori, hei hoa tenetene mo te Kāwanatanga hōu. Me te wawata hoki ka rapu hoki i ngā tikanga e rangatira ai tō tātou reo i te maha o ngā waha me ngā ringa Māori!




Kei runga rā ngā whakaahua o Apirana Ngata rāua ko Te Rangihīroa. Engari rā tā rāua ‘blog’, Nā Tō Hoa Aroha.

miércoles, 5 de noviembre de 2008

He ao hōu


"Ki a koutou katoa hoki e pātai ake ana mehemea kei te kā ratarata tonu te rama o Amerika: I te pō tonu nei, kua whakaatu anō mātou ehara kē te kaha tūturu o tō mātou whenua no te rahi rānei o ā mātou rākau patu, no te maha rānei o ā mātou hautaonga, engari no te mana ukauka o ō mātou tikanga: ko te manapori, ko te mana motuhake, ko te rau whiringa, ko te tūmanako pūmau."

Barack Obama
Chicago, Illinois
4 Noema 2008

martes, 4 de noviembre de 2008

Te whakataukī del día


Tērā pea he tangata waha Māori o waho rā e hiahia ana ki te ako i ētahi o ngā whakataukī no whenua kē. Ka nui ngā whakataukī whakaihiihi o Chile. Kei te kōrerohia te nuinga i ngā pito e maha o te ao waha Pāniora.

Nō reira, hei tīmatanga:

Hijo de tigre, sale rayado.

Ko tā te taika kūao, ka puta kotikoti.

Arā, ka rite te tamaiti ki tōna matua.

Mehemea kei te mōhio koe ki te whakataukī Māori e hāngai atu ana rānei, e whakahē atu ana rānei, tēnā, tukuna mai.

lunes, 3 de noviembre de 2008

He maimai aroha


No te Rāwhā o tērā wiki rongo ai i te mate o te pāpā o Lionel mā. Ka aroha hoki aua tama! Ko te tūmanako ka tū tonu te kura hei tumu mō rātou.

I te Rāhoroi i te kōrero māua ki a Aramoana mō ngā hāora e rua me te hāwhe, ā, no te rangi i whai mai hinga ai tōna māmā. Aī, tō māua tino hoa...

Na, ka waea ki a Koa whakarite ai i ngā putiputi i te tukuna atu ka whākī mai ia i te pēpi o te whānau Tūtaki i ngaro atu rā i te māuiui.

Kei te tangi aroha atu ki ngā whānau e toru.

Nō reira, e te whaea, e te taokete, e te pōtiki, haere, haere, haere!

Dos días divertidos




Aī! Kua tōmuri rawa te tuhinga nei. Kāore he tino take, āe, kua mau i ngā whakaaturanga a CNN i te whakataetae pōti, me te whaiwhai i ngā kōrero i te ipurangi. Engari te waimarie o Ruakiri! I tae atu rāua ko Kuirangi ki tētahi o ngā kauhau a Barack Obama. Kia tū pērā i te aroaro o te hītori! Kia kaha, e Barack! Ka aroha hoki, te nui o ngā tūmanako ka wahaina e ia ina toa!

Na, i te Rārima, i te 24 o Oketopa i kati te kura kia whakanuia ai te rā o ngā kaiako e ngā kaiako. Ka haere mātou ki Niágara, he wāhi mahi werowero. Kātahi te rangi pai. Ko te mea tuatahi ko te arawhiti iriiri. Na, ka tahuri ki te pasa mano (tirohia te whakaahua), na, i muri i tērā ko te canopy (pōkiha rērere). He rawe hoki! Ka mahi i ngā mea e toru. Ko te mea whakamutunga he tino roa rawa atu, engari te pai!

I raru a Aroha i te teitei, koina i mahi tahi ai me te kaitohutohu. Engari ka takitahi i te mea tuarua. Ka nui te mihi! Ka eke hōiho hoki. Ka piki tahi māua i te tahiwi i runga i a Napoleón. Me whakarite cabalgata (ekenga hōiho) i mua i te hokinga atu ki Aotearoa.

Na, i te rangi i muri mai i haere māua i te taha o Quemel rāua ko Viviana ki Metrenco whakanui ai i te nguillatun. Koina te hui Mapuche e pai ai te hauhakenga. Mahia ai i Metrenco i ia whā tau, i ia whā tau. Kāore e taea te mau wāti, te mau kahurangi, te mau kāmera, te mau weru whero (koina te tae o te mate ki ngā Mapuche). Me rapu ngā whakaahua i te ipurangi.

Ka tae atu ki reira, he ao anō. Ka nui ngā tāne i runga i ngā hōiho e hāereere ana. Kei ngā taha e rua o te pātiki e rua he rārangi tēneti nō tērā whānau, nō tērā whānau. He ahi i mua i te tēneti hei tunu i ngā kai. Ka haere tika atu mātou ki te tēneti o Armando rāua ko Carmelita i pōhiri rā i a mātou.

I tētahi pito o te pātiki ko te awün, he wāhi tapu, he mea porohita. I waenganui ngā chemamüll (atua whakairo) e tūtū ana. He hipi hoki, hei whakahere, kei te awün, me ētahi atu kai. I reira hoki ngā tāngata, tāne mai, wāhine mai, kaumātua mai, taiohi mai, tamariki mai, e kanikani ana. Kua tohua ngā pāpāringa ki te porohita iti, he mā i roto i te kikorangi. Kua mau ngā korowai weru mā. I runga ngā haki e kapakapa ana, he kikorangi, he mā hoki. Na, hurihuri noa i waho o te awün, ko ngā hōiho mau tangata e horohoro ana.

Ka rongo i reira te mana me te kaha o te iwi Mapuche. Koina i noho mana motuhake i ngā Pāniora mo te toru rau tau. Ka mau te wehi. Ahakoa tērā kāore rawa au i rongo i ngā Mapuche e kōrero ana i tō rātou reo, i te Mapudungun (‘te reo whenua’), i tua atu i te karanga kia haere ki te tiki i tētahi wāhanga o te whakahere.

Ka mutu te mahi rā ka huri ngā tāngata ki te kai. He mote (he momo kānga waru), he cazuela (he tiu), he ... hōiho! Āe, ka kai hōiho māua! Ka titiro tītaha ki ngā tini hōiho e tūtū ana, hurihuri noa! He āhua rite te rongo ki te tia puihi.

He inu hoki – ko te muday (he inu waipiro i mahia ki te kānga) me te kanín (waina me te koka kora!). Ka tautohatoha i ngā inu i roto i te ipu kotahi. Ina hōmai tētahi i te inu ki a koe, me mātua whakamaringi ētahi ma te whenua. Ka inumia kia iti, ka whakahoki ai i te ipu. Ka nui te muday i inumia e māua ko Quemel. Harihari ai hoki i ngā pereti kai i waenganui i ngā tēneti hei whakahoahoa, hei whakamanamana.

I waho hoki o te pātiki tokomaha ngā tāngata e tatari ana kia uru. Me pōhiri te tangata e tētahi kia uru atu. I tō mātou wehenga i te ahiahi i reira tonu te nuinga. Te waimarie he pōhiri tō mātou.

Engari rā, ka hoki ki te kāinga ka rangona ngā trotecitos! Kua whai utu ngā hōiho!