sábado, 20 de septiembre de 2008

El tiempo dieciochero




Ka nui ngā hanga rere kē o Chile i Aotearoa, na, ko tētahi ko te patriotismo, kei konei he nui rawa. I ngā wiki kua pahure ake nei, i te whakatatanga atu ki te rā whenua, ki te 18 o Hepetema, ka kitekite haere i ngā hanga chileno e putaputa ake ana.

Tērā ka kite i ngā tāngata e mau ana i ngā pūeru huaso (kaupoai) rānei, i ngā pūeru china (pūeru tradicional o ngā wāhine) rānei, e haere atu ana ki ngā whakaharatau cueca. Tērā ka kite i ngā haki e kapakapa ana i runga i ngā waka, i ngā whare, i ngā toa. Hurihuri noa ka kite i te mā me te whero me te kahurangi, koina ngā tae o te haki.

Me te kai hoki! Ka nui atu te kai empanada (pāi mīti, pāi kaimoana) me te inu chicha, he inu kerepe, he paku nei te waipiro. Na, he momo wairangi nō rātou, emgari he pai rawa te kitenga atu! Na, kei ngā wāhi katoa – cueca, cueca, cueca!

Ka pērā hoki te kura. E rima wiki mātou ko ngā kaiako e ako ana i te cueca. Ko ngā ākonga hoki i te ako i ngā momo kanikani o Chile, arā, ko ērā o Rapanui (kāore rātou e āwangawanga mehemea e tika ana), o Chiloe (he moutere kei te tonga), o ngā huasos (arā, ko te cueca), o te raki (he pērā me ngā Peruano).

Ko te wiki whakamutunga, e toru noa ngā rā, he wā whakariterite, he wā whakaotioti. Ko te mahi tuatahi ko te rā hākari e hari ai ngā rōpū i ngā momo kai nō tērā takiwā, nō tērā takiwā ki te kura, ā, ka taetae atu ngā kaiako me ngā ākonga katoa ngutungutu atu ai. I reira hoki ngā kai a te Mapuche no te ngahere – he maiharu (digüeñes) me he kākano no te pehuén (araucaria – ko te rākau whakapōrearea makimaki!).

Ko te rā whakamutunga te rā tino pai. I te ata i whakaatu ia ranga, ia ranga o te kura tuarua i ā rātou kanikani. Ko tā Cuarto Medio B te mea pai rawa, he mea nortino, no te raki. Ko ngā mea māngere o te ranga ētahi o ngā tino kaikanikani! Na, i te ahiahi ko ā te kura tuatahi me ngā kaiako. I uru a Aroha, engari ahau – kāhore, he hē nō ngā waewae!

I taua pō he hui whakangahau mā ngā kaiako – me te whakataetae ... cueca! I toa a Aroha rāua ko Enrique, he kaiako Pākeha rawa te āhua, engari he kaha rawa ki te kanikani (ahakoa he tāroa). Ka haere i reira i te taha o te tumuaki me tana tāne ki te whare o Enrique pāti ai. Kātahi te pāti pai!

He koanga ngākau te kite i te hunga pakeke e whakaatu ana i ā rātou taera cueca, me te koa hoki o ō rātou ngākau. Ka huri hoki ki te salsa me te cumbia – kātahi au ka toa! I te kai tonu i waenganui pō, ā, ka tū ki te waiata i te hīmene o te motu. Hoki rawa ki te kāinga i te 2:30 i te ata! E whā hāora i muri mai kua rite kia haere ki Argentina!

miércoles, 3 de septiembre de 2008

Aquí todo va de mal en peor




Āe, he rerenga kōrero anō no taku tino pakiwaitara. Ehara i te kōrero tika mo te rā nei, engari inanahi...

Tae noa ki te ata inanahi kua ua mō ngā rangi e whitu, ā, kua maha ngā tiriti e raruraru ana. Ka mutu te parakuihi ka whakarite kia haere i te taha o Quemel rāua ko Benjamín i runga i te waka. Te waimarie hoki! Tae rawa atu mātou ki te mutunga o te Calle Inglaterra, kua waipuke pai. E rua poraka pea mātou e taraiwa ana i te awa hōu e huna ana i te tiriti. I te heke makerewhatu te ua.

Ka tae ki te kura kua kī rawa te awa i tāhaki. I te hāpunapuna hoki te wai i ngā pātū o te kura. Me te kaha tonu o te ua.

Kua riro i a au te whakahaere i te karaehe Primero B (Tau 10). E ai ki ngā kōrero he ranga tino kino, engari he pai noa, ahakoa te mākū o te nuinga o ngā ākonga. Kua mākū hoki te papa, ā, ka māniania te haere. Ka tata hinga au – te waimarie, kei kataina rawatia e ngā tamariki! Kāore hoki i pai te tuhituhi i runga i te papatuhituhi, kua mākū rawa hoki tērā! Koina ngā tohu...

I waenganui i te karāehe tuarua i tae mai te karere me hoki ngā ākonga me ngā kaiako ki te kāinga. Ka puta ki waho kua rere kē rawa te wāhi rā! Kua waipuke pai te marae o te kura, ā, kua tae kē te nuinga o ngā mātua tiki mai ai i ā rātou tamariki.

Continuamos...

Bueno, kua pai noa te rangi i konei ināianei, engari me haere tonu ngā kōrero mo te waipuke.

Otirā, i waho o te kura, i te rere noa ngā wai o te awa ki runga i te arawhiti, i ngā tiriti hoki. I te paratī ake te wai i mua i te arawhiti, kua taitāhia ngā tini pātara kirirapa! Ka tae mai a Quemel ka hoki ki te kāinga.

Ka mutu te almuerzo ka hoki atu ki te kura tangotango whakaahua ai. Te kino hoki o te āhua! E rua ngā whare raupākoro i waipuke ai te ūnga waka o te rua, ā, he pāpu e whakaputa ana i te wai. I waenganui i te kura he awa e rere atu ana, ā, ko te ‘Río Creare’! Te waimarie kāore te wai i rere atu ki roto i ngā whare, e 2 henimta anahe te rerenga kētanga!

Ka puta anō ki waho kāore he whakawhitinga maroke i te tiriti, ahakoa huri ki hea! Kua whakarite tētahi rārangi kōhatu e whiti ai te tangata ki rāwāhi, engari te mōrearea e taka ai ki roto i te wai! Otirā ka hoki waewae mākū ki te kāinga.

Na, te rangi i whai atu, kāore he kura...

lunes, 1 de septiembre de 2008

Comenzó a llover como nunca



Koina tētahi o ngā rerenga kōrero no taku tino pakiwaitara, no Es que somos muy pobres na Juan Rulfo. I a au kē tana pukapuka, a Pedro Páramo, engari kāore a El llano en llamas, tana kohinga pakiwaitara. Heoti, i haere atu au ki te hoko, ānō ko te tūtaki i tētahi tino hoa i muri i te wā roa!

Na, he tika rawa taua rerenga kōrero nei mō ngā rangi kua pahure ake nei. Kotahi wiki e ua ana, kāore rawa i mao! Ka pōhēhē māua ko Aroha he moana wai kei tua atu i ngā kapua, kāore tōna mutunga!

Hāpunapuna ai te wai i ngā rīpeka rori, ā, i ētahi wā ka waipuke te rīpekatanga katoa! Whāngaia ai aua kōpuapua rā ki ngā awa hōu e rere ana i te taha o te rori. Me tūpato rawa te tangata, ina tere mai ngā pahi, ngā micro, ka paratī ake he ngaru nui. Kāore e rongo i ngā micro i te haruru o te ua. Ahakoa rā, me peke ki te taha me te whakaheke i te hamarara hei ārai i te tsunami e tere mai ana!

Ka āta haere māua ko Aroha, tūmeke ake ai ina rongo i te motokā e whakatata mai ana, kei hoki kueo noa ki te kāinga. Kāore he raruraru ki ngā temuquenses, he mea automática mā rātou. Haere ai rātou me te hamarara, whakahekeheke ai ki te taha ina tata mai tētahi micro rānei, tētahi motukā rānei, kāore rawa e titiro ki te taha!

Otiia, i te Rāhoroi i tae mai te hoa o Viviana, a Teresita, ki te kāinga. I te whakahoki i tana tama ki Valdivia, na, ka pātai mai ina hiahia māua kia haere i tana taha ki reira, ki te kāinga o César. Nāwai rā i runga mātou ko Aroha, ko Viviana, ko Teresita, ko tāna tama, ko Karím, ko tana whaiāipo, ko Karén i te motukā e tere atu ana ki Valdivia i te ua patapataiāwhā. Na, i tere pai mātou i te mea 120 km/h te tere o ngā huarahi matua i konei. I muri rawa au e noho ana i waenganui i ngā pēke, como bodeguero, e whakaruaki ana.

Ka tae ki Valdivia, ka tau ki te hōtera, El Encanto del Río, i te taha o te awa. Kātahi te awa whānui. E toru ngā awa o Valdivia, ko te Calle Calle, ko te Cau Cau, ko te Valdivia. Na, ko te ua tonu e heke ana. He rawe te moe i te hōtera – tō māua ake wharepaku – me te wai wera me te rūma mahana!

I te ata ka hāereere i te tāone. I a māua i te taha o te awa ka maea ake te māhunga kaitā i te wai, he lobo de mar, he kekeno nui rawa atu. Ka ohorere pai a Aroha i reira! Ka tae atu ki te mākete, ko ngā tini momo kaimoana, ka waiwai te waha. Me ngā kekeno me ngā pelicanos e whawhai ana mō ngā para kai!

Na te mākū o te tāone i hoki ai ki te hōtera tatari ai i a Quemel mā. Ka tae mai ka haere mātou ki El Restaurante Flotante, i runga i te pāte i te awa. Ehara te kai i te tino pai, engari i tae tētahi koroua ki te kite i tōna hoa, ā, ka huri ki te waiata i ngā tango o Buenos Aires. Auē, te pai hoki!

Na, ka hoki mai ki Temuco, ko au te kaitaraiwa. E heke tonu ana te ua!

domingo, 24 de agosto de 2008

La comida chilena



Kei te mihi ki te whānau Sade e whakarite ana i ngā momo kai katoa kia waia ai māua ki ngā kai o konei.

I te wiki, kai ai mātou ko Quemel, ko Viviana, ko Benjamín i te 7:15. Te waimarie o Aroha, kāore ia e mahi i te ata! Ko ā mātou kai ko te parāoa allulla. He mea porohita, ānō ko ngā kōnui me ngā kōroa e āhua ana i te porohita. E rua henimita pea te mātotoru. Ko ngā allullas integrales, arā, ko ngā mea kanokano ngā mea e pai ana ki a au.

Kainga ai te mea tuatahi me te tīhi me te mīti korokoro. Koina te kaha o te hanga Tiamana i konei. Ko te mea tuarua me te pata me te miere. Koina te kai i ia ata, i ia ata. I hoko granola i te wiki tuatahi engari kāore i rata atu. Ko te inu ko te tī rānei, ko te kawhe rānei. Kua whakaaturia te kawhe o Aotearoa ki a Quemel, ā, e rata mai ana. I te nuinga o te wā, kai ai rātou i te kawhe pūehuehu, Nescafé!

Ko te tina te kai nui, ā, karangahia ai te almuerzo i Chile nei. E whā ngā wāhanga, he hupa, he kōrau, he pereti matua, he purini. Kāore anō kia kai i te kai e kawa ana au! Kainga ai te tina i te 2:00 i te ahiahi.

Ko te kai tuatoru, ko te cena, kainga ai i te 8:30 i te ahiahi. Ka rite ki te parakuihi i te kāinga nei.

Inanahi i kai mātou i te asado, arā, te kai rorerore. Engari te reka! Kua haere atu māua ko Aroha ki te hupamākete hoko ai i ngā māwhitiwhiti moana. I reira kite ai au i ngā piritoka kaitā rawa, karangahia e rātou ko ngā picorocos, engari te reka! He rite ki te pāpaka. Ka mukua, ka kōhuatia, ā, ka karohia i te anga. Ka mutu, ka inumia te wai. Kātahi te pai! Engari ko tā Viviana, he paku rawa ngā mea i hokona!

I ohorere noa au i te nui o te kai i tunua. He reka katoa – ahakoa kaimoana, ahakoa mīti, ahakoa notinoti, ahakoa aha! Kāore au i kai i te cena, ahakoa he dulces árabes (keke arapi) i runga i te tēpu.

Ko te tūmanako kāore e hoki mōmona rawa ( i tuhi ‘rawa’ au!) ki te kāinga...

Kei wareware hoki i a au, i haere māua ko Aroha ki te mātakitaki i te ballet nacional de Chile i te pō o te Rārima. He tino pai ā rātou mahi, me tō rātou kaha hoki! I mua i tērā, i te tari o te tākuta. I te raruraru a Aroha. Engari te whakawhitiwhiti reo kia mārama ai mātou ko te rata, auē! Kua whakarite māua kia kaua e māuiui anō!

lunes, 18 de agosto de 2008

¡El Pacífico!




Inanahi i haere atu mātou ki Puerto Saavedra, he tāone iti kei tātahi, kei te taha o Te Moana-nui-a-Kiwa. Ka wehe i Temuco, ka haere whaka te uru mā ngā tāone iti o Labranza, o Nueva Imperial, o Carahue, ā, ka tae ki reira. Ko te whenua, he rite rawa ki te takiwa o Pūtāruru i te takurua, arā, he mākūkū rawa te whenua. Ka nui ngā paina, ngā purukamu, ngā wātara – me te kōhi!

I mua i te taenga atu ki Carahue kite atu ai mātou i ngā tama e tūtū ana i te taha o te rori rūrū ai i te pākete me te pōhiri kia peka atu. Ka tū te waka, ā, ka heke ki te hoko kōura. He rere kē i ō te kāinga, ka noho ō Chile i te paru i te taha o te roto.

Ko Carahue anahe te tāone whakaihiihi tangata. I tētahi o ngā tiriti he rārangi roa rawa o ngā tereina tawhito, ngā mea kai ngārahu. Ānō he kapa kararehe kaitā nō tua whakarere. I te taha hoki o te marae o Carahue he whare pakitara kiri rino. Ka nui ā māua whakaahua ko Quemel mō taua whare! He rere kē rawa te hanga. Nō Enrique Thiers Díaz, tētahi o ngā mea o Carahue i mua rānō.

Ko Carahue te wāhi tuarua o Chile i whakaritea hei rohe hāhi, i te tau 1564, engari i te tau 1600 i mahue te tāone i te Pākeha i te tīmatanga o te pakanga o Arauco, o te pakanga i whakaputa ai ngā Mapuche i ngā Pākeha o tēnei takiwā mo te wā roa (titiro ki ).

Na, ka tae ki Puerto Saavedra, ānō kua tae ki te mutunga o te rori, engari i haere tonu ki te whanga whaka te tonga, ko Boca Budi. I reira tētahi wharekai kaimoana. Ko ā mātou kai ko ngā pipi, ko ngā empanadas de mariscos (pāi kaimoana), ko te ika parai, ko te raihi, ā, ka kīnakitia ki te pisco sour me te waina mā. Engari ko te kīnaki pai rawa atu ko te tirohanga atu ki te moana, ki tō tātou moana!

Ka mutu te kai ka heke ki te one mātakitaki ai i ngā kaihī, ripi kōhatu ai hoki. I te whakaaro mō ngā tamariki, mō ngā whanaunga, mō ngā hoa kei rāwāhi o te moana. Ka hoki anō ki Puerto Saavedra hoko ai i te ika hōu, ā, ka hoki whaka te kāinga. I te ngenge o Quemel rāua ko Viviana, nāku te waka i taraiwa. Kāore i roa kua moe rāua. Ahakoa tōna tino hiamoe i te āta mātakitaki mai a Aroha kei hē te haere.

Ka tae ki te kāinga (i muri i te taraiwa hē i te tiriti anga tahi), ka kuhuna ngā kōura ki roto i te pākete, ka tāpiritia atu te wai kia puta ai te paru.

Kātahi te rangi pai!

jueves, 14 de agosto de 2008

¡Binguito!


E kī! E kī! Ka titiro ki tō māua taunga ipurangi nei, na, ka kite i te karere a Tau 4 me Whaea Ngāwaiata, ka nui te koa!

Nō reira, e te Tau 4 – tēnā koutou, tēnā koutou!

Inapō i haere mātou ko Viviana, ko Paula ki te wharekai Mehikana Jalisco. He pō wharewhare hei mahi moni mo te ranga o Benjamín, te tama 14 tau a Viviana. Karangahia ai e rātou ko te bingo, ā, ko te rārangi ko te ‘binguito’.

I reira tētahi kaiwaiata wahine, te pai o tōna reo! Kāore rawa tētahi o mātou i toa, ehara te kai i te tino mehikana, engari he pai ngā margarita, ā, he rawe te pō. Kua waia rawa au ki te te reo o konei me tōna tangi me tōna rere, ina rongo i te reo Ingarihi i te pouaka whakaata ka ohorere. Heoti, hoki rawa ki te kāinga i te tūruawēpō!

Na, ka oho moata i te ata, ka haere tahi māua ki te kura. Kua haere atu a Aroha ki te mātakitaki i tētahi o ngā kaiako Ingarihi engari i hoki taua wahine ki te kāinga me te tuarā mamae. Na, ka waiho ko Aroha anahe whakaako ai i te Octavo Grado A (Tau 9) mo ngā karāehe e rima – koina te roa o te ako Ingarihi i ngā Rāwhā! Ka rua ngā karāehe ka haere mai a Aroha ki te tiki mai i a au, kua hoha i te hoihoi, kua hoha hoki ngā tamariki i te uaua o te mahi, na, ka haere atu ki te āwhina.

He ranga pai, engari e rima ngā karāehe mo te kaupapa kotahi! Otirā ka tau rātou ki te mahi, ahakoa he uaua tonu ki a rātou te mahi wahangū. Ka hoki ngenge whaka te kāinga, engari i peka atu ki El Portal kai ai i te kawhe kia piki ai anō te wairua. Ka mutu, ka hoki ki te almuerzo – he kuku, he ika, he sauvignon blanc. Na, kua hoki a Aroha ki te kura tiaki ai i te Tau 6, e rua karāehe anō o te Ingarihi, ko te tūmanako ka hoki ora mai ki te kāinga...

Ā, kātahi ka hoki ora mai a Aroha me te koa i te nuinga o ngā mahi a ngā tamariki o tana karāehe!

miércoles, 13 de agosto de 2008

Cueca, Coro, Ecuaciones


Inapō i haere atu au ki te tūtaki i a Aroha i te kura, ā, ka haere tahi ki te ako i te cueca. Koina te tino kanikani a ngā Chileno. I ia Rārua, i ia Rārua tū ai te karaehe cueca kia rite ai rātou mo te 18 o Hepetema, koina tō rātou tino rā, te rā i riro ai i a rātou te mana motuhake.

Ehara rawa te kanikani rā i te ngāwari. Ka nuku kia pērā me Igor, me te hoa o Frankenstein. Ka nuku te waewae katau ki katau, ā, ka whai atu te waewae mauī, engari kāore e hikina i te papa. Na, ka hurihuri haere te tāne me te wahine, me te rūrū i te aikiha. Kāore rawa ōku waewae i te whai i ngā tono a te hinegaro! Na, ka hoki ngenge, ka hoki mamae ki te kāinga.

Me te rawe o te ata nei i te kura! Ko te karāehe tuatahi ko te reo Ingarihi me Cuarto Medio B. Koina te ranga o Sebastián, ahakoa he tama tino pai, ko ia te waha nui o te kura. Kīhai rātou ko ōna hoa i tau ki te mahi. He kairīwhi hōu te kaiako, na, ka waiho rā i a rātou kia kōrerorero. E rima meneti kua pau taku aroha, ā, ka huri ki te whakarite mahi mā tērā, mā tērā. Nāwai rā kua tau rātou katoa ki te mahi. Ngā pūkenga o Te Koutu! Engari tonu, he mea hei ako i konei – kāore anō au kia kite i te kaiako e riri ana, ka hoha, engari kāore e hāmama. He hunga manawanui rātou.

I muri i tērā i karangahia ahau e te kaiako waiata kia āwhina i a ia. I te whakaako ia i te waiata Wīwī ki te rōpū waiata o te kura tuatahi engari i te whai i te whakahua Pāniora mō ngā kupu, he kūware no te kaiako ki te reo Wīwī. Kātahi te pai o te rōpū rā, no te Tau 4 ki te Tau 5, tokoono ngā tama, kotahi te kōtiro, te rawe o ngā reo! Me tō te kaiako hoki!

Ko te karāehe whakamutunga ko te Octavo Grado A, he rite ki te Tau 9. Ko tā rātou, he whakamātautau poto mō ngā whāritenga. Ka mutu, ka māka au i ngā pepa. Tokowaru i whiwhi ki te 0 rānei, ki te 1 rānei i te 7. Ka huri te kaiako, a Raúl, ki te kōrero i te aro ki te ako. Ka kite au kua wātea te rūma ki tāhaki, ā, ka īnoi atu ki a Raúl kia tukuna mātou ko taua tokowaru rā kia haere ki reira akoako ai i ngā mahi, na, ka whakaae mai.

Kātahi te mahi rawe ki a au! Ahakoa te paku o taku reo Paniora, ka mārama pai mai rātou katoa. Whai ai au i ngā kōrero a Raúl, arā, ko te tohu rite (=) e rite ana ki te rohe, la frontera, i waenganui i ngā whenua e rua. Ina whakawhiti tētahi mea ki tērā atu taha, ka huri hei tauhōu, arā, ka huri te tau tōrunga hei tau tōraro, waihoki ngā mea tōraro hei mea tōrunga. Ka tuhia pēneitia e rātou:

3x + 14 = -5 + 7x
3x – 7x = -5 – 14
-2x = -19 /:-2
x = 19/2

Tohu ai te /:-2 i te ‘wehea te whāritenga ki te rua tōraro’. Heoi anō he pai ā mātou mahi ko te rōpū iti rā. Hei te mutunga kua mau ngā tikanga i te nuinga o rātou. I whakaatu hoki i te rārangi tau oti o Te Koutu ki a rātou, na, ka tino mārama ētahi i reira. Ka mutu, ka mihi mai, ka rūrū i te ringa, ka kihi mai. E hoa mā, he ouou noa iho ngā mea pai ake i te whakaako tamariki!